بسم الله الرحمن الرحیم

« یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُواْ مِمَّا فِی الأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ»

(آیه ۱۶۸ سوره بقره)

ای مردم از آنچه خدا در روی زمین از حلال ها و پاکیزه ها آفریده، بخورید و از گام ها (آثار و نشانه ها)ی شیطان پیروی نکنید.

« ذبح شرعی و اثرات مفید غذای پاک و حلال »

مقدمه :

امروزه از گوشت به عنوان یکی از مهمترین تامین کننده های پروتئین در رژیم غذایی روزانه انسان استفاده می شود .اگر بخواهیم که  این ماده غذایی به صورت بهداشتی و حلال تهیه شود ، می بایست شرایط خاصی در کشتارگاهها اعمال شود که درآن همواره ناظران بهداشتی و شرعی حضور گسترده ای داشته باشند. ناظر بهداشتی باید در تمام مراحل کشتار نظارت مستمر و کافی داشته باشد تا گوشت از هر نوع آلودگی در امان باشد و متعاقبا این گوشت را باید تحت شرایط بهداشتی استاندارد حمل و توزیع نمود تا ضامن سلامت مردم باشد. از طرف دیگر حضورمستمر ناظر شرعی ، با افزایش کنترل بر ذبح اسلامی علاوه بر حفظ تندرستی ونشاط در جامعه اسلامی ، موجب افزایش سلامت روانی و معنوی جامعه اسلامی می شود.

نتیجه اینکه ، برای دستیابی  به  گوشت سالم و پاک و حلال ، رعایت مسائل بهداشتی در کنار رعایت الگوی ذبح  شرعی ضروری به نظر می رسد.

غذای حلال و غذای حرام :

قرآن کریم از طرفی انسان را به خوردن غذاهای پاک و مفید توصیه می کند واز طرف دیگر او را نسبت به مصرف غذاهای مضر باز می دارد. این دو دستور، هم سلامتی و بهداشت جسم انسان را تامین می‌کند وهم  آرامش روانی و بهداشت اجتماعی انسانها را با قید حلال بودن ایجاد می کند .(۶)

خداوند در آیات متعددی انسان را به خوردن روزی حلال  توصیه می کند:

«یا ایها الذین ءامنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم …. ای کسانیکه ایمان آورده‌اید! از نعمتهای پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم بخورید…بقره/۱۷۲» ،

«و کلوا مما رزقکم الله حلالا طیباً ….و از نعمتهای حلال و پاکیزه‌ای که خداوند به شما روزی داده‌است، بخورید.مائده/۸۸ »

و از طرف دیگر غذاهای پلید و خبیث را حرام کرده‌است:

«…و یحرم علیهم الخبائث…ناپاکیها را بر شما حرام می‌کند… اعراف /۱۵۷» ،

خبائث در لغت به چیزهایی گفته می‌شود که پلید است، یعنی امور پست و فاسد و متعفن که تنفر آمیزند و طبع انسان آنها را نمی‌پسندد .

«انما حرم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر…. خداوند، گوشت مردار، خون، گوشت خوک و … را بر شما حرام کرده‌است ….بقره/۱۷۳» (۶)

معروف است که خوک مظهر شیطان است وحتی  این مطلب در قصه های مذهبیمسیحیان آمده که در آنجا هر وقت بخواهند به شیطان جسمیت دهند آن را به صورت خوک درمی آورند.(۴) همچنین خوک حیوانی است که  هرگونه موادآلوده ای  حتی  فضولات خودش را  می خورد وگوشت آن نیز می تواند حاوی  انگلهای بسیار خطرناکی برای مصرف کننده باشد.

همچنین خوردن بعضی از اجزای بدن حیوان حلال گوشت نیز در اسلام حرام شده است . باید بدانیم که  حرام بودن این اعضا در دین مبین اسلام نیز  بی حکمت نیست.در ادامه به بعضی از عوارض استفاده از اجزای حرام حیوان حلال گوشت اشاره می شود.

بعضی از عوارض استفاده از اجزای حرام حیوان حلال گوشت:

غده هیپوفیز منشا تولید هورمونهای بسیاری مثل : FSH ، LH ، ACTH ، TSH، GH، PRLو MSHمی باشد که در اندامها و اعضای مختلف بدن واکنشهای متعددی ایجاد می کند، با مصرف این غده در بدن انسان واکنش های متقابلی رخ می دهد(۱۱) که می تواند موجب نارساییهای بسیاری در اندامهای مختلف بدن شود.

مصرف اعضای جنسی و غدد جنسی و سایر غدد غیر جنسی نیز تاکنون توسط هیچ مقام علمی تایید نشده است  . مصرف اندام ها و غدد جنسی نر و ماده  توسط انسان می تواند منشا آشفتگی های متعددی در بدن گردد . مثلا : مصرف غدد جنسی ماده که مولد هورمون استروژن می باشد سبب بر هم خوردن سیستم هورمونی و افزایش عوارض ناشی از آن من جمله سرطان رحم و سینه گردیده یا  مصرف غدد جنسی نر سبب پرمویی ، سرطان پروستات ، اختلالات متابولیک ، افزایش فشارخون ، مشکلات گوارشی و ده ها عارضه دیگردر انسان می شود.(۱)همچنین  ثابت شده است که مصرف طحال و غدد لنفاوی نیز به علت وجود مواد سمی و مضر ، اختلالات سیستم ایمنی و ناهنجاریها ی متعدد دیگر را ایجاد می کند.

ذبح شرعی :

شرایط صحیح و شرعی ذبح در اسلام شامل موارد زیر می باشد :

۱- کسیکه سرحیوان را می برد (چه مرد چه زن) باید مسلمان باشد و اظهاردشمنی با اهل بیت پیامبر (ص) نکند .

۲- سر حیوان را با چیزی ببردکه از آهن باشد.

۳- در موقع سر بریدن ، جلو بدن حیوان رو به قبله باشد.

۴- به قصد سر بریدن بسم الله بگوید.

۵- حیوان بعد از سر بریدن حرکتی کند که معلوم شود زنده بوده.(۳)

۶- باید بریدن همه رگهای چهارگانه قبل از خروج روح واقع شود. (۲۸/۷/۷۶)(مقام معظم رهبری)(۹)

در ذبح شرعی  عمل خونگیری مدت ۵ تا ۶ دقیقه طول می کشد .مقدار خون خارج شده از گاو حدود ۵/۱۳ لیتر و در گوسفند  ۲لیتر می باشد.(۲)

اثرات  پزشکی ذبح اسلامی :

رعایت کلیه موارد ذبح شرعی اثرات مفید زیادی دارد که برخی از آن موارد به شرح ذیل می باشد :

۱- رعایت روشهای ذبح اسلامی ، باعث می شود که حیوان صدمه فیزیکی چندانی نخورد.(۱)

۲- در ذبح شرعی اعصاب پاراسمپاتیک که وظیفه کاهش ضربان قلب را دارند و از بالای محل ذبح منشعب می شوند ، با بریده شدن گردن ، بریده می شوند . برعکس آن ، اعصاب سمپاتیک که بدن را برای مقابله با شرایط اضطراری آماده می کند ( از طرفی موجب افزایش ضربان قلب ، قدرت انقباض ماهیچه قلب و فشارخون شده و از سوی دیگر رگهای خونی پوست و اندامهای ویسرال را تنگ می کند.)(۱۱) ، از نخاع منشعب می شوند و این اعصاب  از لحاظ پزشکی تا خروج کامل خون واز لحاظ شرعی  تا خروج کامل روح از بدن دام بریده نمی شوند. (۱۰)پس در روش ذبح اسلامی حداکثر خون از بدن خارج می شود.

در صورت عدم رعایت مسئله فوق و عدم قطع اعصاب پاراسمپاتیک ویا برعکس در صورت قطع اعصاب سمپاتیک در ابتدای ذبح ، خونگیری ناقص می باشد.

۳- باقیماندن خون در بدن دام ؛ اولا: مانع از انجام گلیکولیز در بافت عضلانی شده و از افت PH جلوگیری می کند.(۱۰) بدین ترتیب گوشت دامی که خونگیری آن به نحو احسن انجام نشده از کیفیت پایینی برخوردار است و چنین گوشتی به سرعت  فاسد می شود . (۵)

)

توضیح اینکه که PHگوشت ، بلافاصله قبل از کشتار در شرایط طبیعی ۷ می باشد . حدود ۱۵ دقیقه پس از کشتار با شروع پدیده گلیکولیز بی هوازی ، گلیکوژن موجود در عضلات شروع به تجزیه شده و تبدیل به اسید لاکتیک می گردد (۱۰)و در نتیجه PH گوشت تا حدود ۴/۵ کاهش می یابد و اسیدیته تر می شود . نزول PH گوشت  می تواند از رشد بسیاری از میکروبها جلوگیری کند.)

ثانیا : خون باقیمانده در بدن دام یک محیط بسیار عالی برای ارگانیسم های فاسد کننده می باشد، ثالثا : خون اضافی در قطعات گوشت ، منظره نامطلوبی را برای مصرف کننده ایجاد می کندو(۵) رابعا : جمود نعشی درچنین لاشه ای نامطلوب خواهد بود . (۲)

رنگ گوشت  چنین دامهایی تیره تر از حالت طبیعی است و گوشت حالت شل و آبکی پیدا می کند (۵)وهنگام برش گوشت نیز خون از آن خارج می شود. (۲) در بطن چپ قلب ، معمولا خون دیده می شود و عروق زیرجلدی نیز برجسته به نظر می رسند. (۵)

۴- رعایت دقیق ذبح شرعی در محل برش ، از مسدود شدن مدخل نای توسط اپیگلوت با رفلکسهای عضلانی ایجاد شده  جلوگیری  و در نتیجه کمک به خونگیری کامل می کند. (۱۰)

۵- باقیماندن حنجره بر روی نای موجب ایجاد صدای نعره به هنگام ذبح می شود که در نهایت موجب بروز استرس در ذابح و سایر دامهای موجود در کشتارگاه می شود.وجود استرس و تحریکات عصبی در دامها ، باعث گلیکولیز قبل از مرگ و ورود اسیدلاکتیک و انیدریدکربنیک از عضلات به خون و در نهایت ،کاهش  تجمع اسید لاکتیک در عضله و بالا رفتن  PH چنین گوشتهایی بعد از کشتار می شود. (۸)

۶- بالا بودن PHگوشت چه در اثر خونگیری ناقص چه در اثر بروز استرس در دام ، عوارض زیر را به همراه دارد :

الف-  سبب سفتی ، تیرگی و خشکی گوشت می شود .           ب- باعث فساد سریع میکروبی گوشت می گردد.

ج-  موجب بد منظره شدن گوشت می شود. (۸)                  د- موجب عدم تردی گوشت می گردد.(۵)

اثرات معنوی ذبح اسلامی :

غذای سالم و ناسالم ، همانطور که موجب سلامت و یا بیماری فرد می شود ،در روح و روان انساننیز اثر گذار است.غذای حلال و طیّب موجب سلامتی و نورانیت روح و روان شده و به عکس، غذای حرام باعث تیرگی و انحراف روح و روان میشود.چنان که خداوند در قرآن میفرمایند: « فلینظر الانسان الی طعامه » «انسانحتماًباید به غذای خود بنگرد و توجّه عمیق کند» واژه طعام در این آیه معنی و دلالتوسیع و مصادیق متعدد دارد . از جمله این که انسان باید مسأله حلال و حرام و مشروع ونا مشروع در مورد غذا را، قطعاًمورد توجه قرار دهد.(۱۲)

همچنین در نهمین فراز دعای امام عصر(عج)چنین میخوانیم: «وطهّر بطوننا من الحرام والشبهه» « خدایا! اندرون ما را از غذاهای حرام وشبهه ناک پاک کن.»

در این فراز از دعا سخن از یکی از آفات مهم ویکی از عوامل خطرناک ضربه زننده راههدایت و سعادت به میان آمده که از موانع وسنگ اندازهای خطیر در روند تکاملی انسانمیباشد وموجب سقوط وهلاکت وتیرگی روح وجان وبدبختی در دو جهان میگردد وآن خوردن یاآشامیدن غذاهای حرام وحتی شبهه ناک است وبه قدری خطر غذای حرام زیاد است که از شبههناک آن نیز باید پرهیز کرد . چرا که موجب سراشیبی انسان در پرتگاه هولناک واژگونی دردرّه پر وحشت انحراف وعذاب وتیره بختی  وباعث سلب توفیق خواهد شد.(۱۲)

همانطور که می دانیم رعایت مسائل شرعی در اسلام  ، سبب بهداشت باطن و نفس می گردد و بالعکس ، گناه نیز سبب پریشانی دلها شده و آرامش و آسایش دل را از هم می پاشد .

پیامبر اعظم(صمیفرماید: «خداوند تبارک و تعالی به چهرهها و داراییهای شما نمینگرد بلکه بهدلها و کردههای شما مینگرد»

ازطرفی امام باقر(ع) فرمودهاست: «هیچ دانشی چون سلامت جویی نیست و هیچ سلامتی چون سلامت دل نیست»

همچنین حضرت علی(ع) میفرماید: «هیچ دردی برایدلها، دردناک تر از گناهان نیست»و در بیان دیگر بهداشت باطن و پرهیز از دردهایروحی را حتی مقدمه بهداشت جسم شمرده است.

مراعات کردن اصول شرع ، علاوه بر اثراتی مانند : طولانی شدند عمر، بالا رفتن سطح سلامت و

توانائی بشرو تأمین رفاه جسمی و روانی ؛ موجب جلب رضایت و محبوبیت خداوند ، تکمیل شدن ایمان، نجات از اضطراب و پریشانی،و مصونیت از وسواس شیطان می شود.(۷)

انسان در پرتو عوامل سازنده ازایمان،عبادت،معرفت،استقامت و دعا و مناجات به سوی تکامل به پیش میرود،ولی ناگهانممکن است بر اثر خوردن غذای حرام،مبتلا به آفتی خطرناک شود وهمین ، چراغ ترقی وجوداو را خاموش نموده وتار و پود انسانیت و شخصیت و هویّت ملکوتی او را نابودسازد. (۱۲)

تالیف :

دکتر فـــرشــــاد نـــاجـــی   –  کارشناس شبکه دامپزشکی شهرستان رشت

رشت – خیابان نامجو – اداره کل دامپزشکی استان گیلان – دکتر فرشاد ناجی

تلفن:۰۹۱۱۲۴۱۳۱۸۴

مهندس نفیسه علی پور  –  کارشناس صنایع غذایی

منابع :

۱- ابراهیمی صدر  ناصر (۱۳۸۶)  ، بررسی آثار بهداشتی ذبح شرعی ، کتاب مجموعه مقالات ارائه شده در همایش « گوشت حلال – زندگی پاک » اداره کل دامپزشکی آذربایجان شرقی

۲- اسماعیلی خسرو – نیرومند محی الدین (۱۳۷۰) ، بازرسی عملی گوشت ، صفحات : ۹۷ ، ۱۱۷

۳- توضیح المسائل و استفتائات حضرت امام خمینی (ره) – مسئله ۲۶۰۰

۴- حسین نژادمحمد آبادی  حمید  (۱۳۸۶) ، فلسفه احکام در آموزه های امام رضا(ع)، همایش علمی دانشجویی امام رضا(ع) درمشهد

۵- خاکپور برزو – شفیعی عماد (۱۳۸۶) ، بهداشت و بازرسی گوشت ، صفحات : ۱۴ ، ۹۸

۶- رضایی اصفهانی  محمدعلی (۱۳۸۱) ، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن،جلد دوم، نشر کتاب مبین، چاپ دوم ، ص۳۰۴-۳۱۵ .

۷- رضوانی پور محمد رضا  (۱۳۸۶) ، بهداشت جسم و جان در نگاه پیامبراعظم(ص) ، مجله پاسدار اسلام ، خرداد ۱۳۸۶، شماره ۳۰۶

۸- رکنی  نوردهر (۱۳۷۷) ، علوم و صنایع گوشت ، چاپ دهم ، صفحه ۴۹

۹- سایت سازمان دامپزشکی کشور (۱۳۸۷) ، استفتائات مراجع عظام تقلید درباره صید و ذبح در دام ، طیور و آبزیان

http://www.iro.org.ir/portal/old/v/es.pdf

۱۰-

سلیمی د. (۱۳۸۶) ، شرایط ذبح از دیدگاه برخی ادیان و ارجهیت ذبح اسلامی و رعایت دقیق محل ذبح از نظر بهداشتی ، کتاب مجموعه مقالات ارائه شده در همایش « گوشت حلال – زندگی پاک » اداره کل دامپزشکی آذربایجان شرقی

۱۱- ضمیری محمد جواد (۱۳۸۰) ، فیزیولوژی دام ، صفحات : ۸۵ و ۳۵۶

۱۲- محمدیاشتهاردی محمد (۱۳۸۵) ، آموزههای اخلاقی در دعای حضرت مهدی(عج ) ، مجله پاسدار اسلام،خرداد ۱۳۸۵، شماره ۲۹۴ ، صفحه ۱۵

برچسب ها