علی کرمانجانی– افشین رسولی- نوشین هاشمی
دانشجوی کارشنای ارشد انگل شناسی پزشکی- دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
سیتی سرکوس اصطلاحی است که به مرحلۀ لاری کرم تیناساژیناتا اطلاق می شود. این کرم که جزء سستودها (کرمهای نواری) طبقه بندی شده است ساکن رودۀ باریک انسان است.
این کرم که ممکن است طولی برابر با ۲۵ متر داشته باشد می تواند تا ۳۰ سال در بدن انسان زنده بماند. به طور کلی انسان میزبان اصلی این کرم و در اکثر کشورها گاو به عنوان میزبان واسط این انگل مطرح است. البته در برخی مناطق گاومیش، بز، گوسفند، شتر و آهو نیز می توانند به نقش میزبان واسط را برای این کرم ایفا کنند.
آلودگی انسان به کرم بالغ از کلیۀ کشورهایی که گوشت گاو خام یا کم پخته شده را مصرف می کنند گزارش شده است. در کشورهای در حال توسعه مانند کشورهای آفریقایی، خاورمیانه و آمریکای جنوبی، به دلیل فقیر بودن و عدم رعایت کامل اصول بهداشتی آلودگی به این کرم شایع تر می باشد. ولی در کشورهای توسعه یافته به دلایل رعایت اصول بهداشتی شیوع این آلودگی در جوامع انسانی رو به کاهش نهاده است. آلودگی انسان به تیناساژیناتا از اکثر نقاط ایران گزارش شده است.
طبق آمار جمع آوری شده در انستیتوی تحقیقات بهداشتی و براساس آزمایش مدفوع، از میان ۲۵۷۶۱۴ نمونۀ آزمایش شده در آزمایشگاههای مختلف کشور، نسبت آلودگی ۱/۰% بوده است که بیشترین میزان آلودگی با ۱۷% از مازندران و گزارش شده است.
سیر تکاملی:
کرم بالغ در ژژنوم زندگی می کند و روزانه حدود ۶ تا ۹ بند بارو به صورت تک تک از انسان آلوده دفع می شود. این بندها در محیط خارج پاره شده و تخمهای درون آنها در محیط رها می شوند حال اگر این تخمها توسط گاو و یا سایر میزبانهای واسط خورده شوند تحت تأثیر ترشحات دستگاه گوارش میزبان تخم ها باز شده و نوزاد (اونکوسفر) آلوده از تخم خارج شده و باقلابهای خود دیوارۀ روده را سوراخ کرده و وارد جریان خون می شود و از طریق خون به ماهیچه های مخطط قلب، سایر ماهیچه ها، مغز و چربیها و اندامهای مختلف می رسد و در این اندامها به رشد خود ادامه داد و تشکیل کیست عفونت زا می دهد.
معمولاً میزان آلودگی ماهیچۀ قلب، سه سر بازو و جوشی بیشتر از سایر ماهیچه ها است. همچنین ماهیچۀ دیافراگم و زبان نیز جزء مکانهای مهم برای استقرار کیست هستند.
مشخص شده است که استقرار کیست در ماهیچه های مختلف به حجم و شدت گردش خون سرخرگی وابسته است.
نوزاد درون بافت میزبان به رشد خود ادامه داده و در عرض ۷ تا ۱۰ هفته سیتی سرکوس عفونت زا تولید می شود. این سیتی سرکوس کیسۀ پر از مایعی به ابعاد ۵×۱۰ میلی متر است و دارای جدار نازک و ظریفی است. ضمناً اطراف هر کیست را کیسه ای از جنس بافت همبند که واکنش بافت میزبان است احاطه کرده است. حال اگر انسان در زمان فعال بودن کیست، گوشتهای آلوده را به صورت خام و یا کم پخته بخورد در دوازدهه اسکولکس آزاد شده و به مخاط ژژنوم فرو رفته و در عرض ۶ تا ۸ هفته به کرم بالغ تبدیل می شود.
تشخیص:
به منظور جلوگیری از آلوده شدن جوامع به این انگل می بایست با روشهای مختلفی آلودگی مواد غذایی مورد مصرف انسان تشخیص داده شود تا بتوان این بیماری را کنترل و محدود کرد.
به این منظور و برای تشخیص آلودگی بهترین راههکار، بازرسی کشتارگاهی لاشه های ذبح شده گاو (به عنوان اصلی ترین میزبان واسط انگل) می باشد.
تحقیق حاضر تلاش دارد تا با مقایسۀ روش سنتی بازرسی کشتارگاهی برای تشخیص سیتی سرکوس بویس، روشهای به کار گرفته شده در کشورهای پیشرفته شامل آلمان، انگلستان و آفریقای جنوبی، روشی استاندارد را برای بازرسی لاشه های کشتارگاهی ارائه نماید.
در روش سنتی مورد استفاده در کشتارگاههای ایران بازرسی لاشه، این صورت انجام می شود. که به ترتیب عضلات قلب، ۳ سر بازو و جوشی خارجی مورد مشاهده و بازرسی قرار گرفته و نتایج این بازرسی در اعلام آلودگی و یا عدم آلودگی وام به سیتی سرکوس بویس اهمیت دارد.
اما بازرسی کشتارگاهی در کشورهای مذکور به این صورت است.
برش در سمت چپ قلب- برش در ۵ تا ۷ سانتیمتر بالای آرنج- ایجاد ۲ برش موازی در عضلۀ جوشی خارجی مشاهده و بازرسی مری و دیافراگم و ملامۀ زبان با استفاده از این روش ها ۱۴۵ گاو مورد بازرسی کشتاورگاهی قرار گرفت و پس از بازرسی در هر روش به طور جداگانه ماهیچه هایی که درصد وجود متاسستود در آن زیادتر بود مشخص گردید. و براساس درصد قرارگیری و ترجیح متاسستود در هر عضله، روش استاندارد پیشنهاد می شود.
روش استاندارد پیشنهادی به این صورت است : ایجاد ۲ برش در دو طرف چپ و راست قلب- برش به شکل به علاوه (+) در ماهیچۀ سه سر بازو- برش موازی با آرواره در عضلات جوشی- بازرسی مری با چشم غیرمسلح- بازرسی و ملامسۀ زبان به همراه یک برش کوچک در زیر زبان-
در این بررسی به منظور تعیین حساسیت و دقت روش پیشنهادی در مقایسه با روش سنتی و روش مرسوم در کشورهای پیشرفته ۱۱۸۹ گاو مورد بازرسی قرار گرفت که نتایج آن به این صورت است.
از مجموع ۱۱۸۹ گاو با استفاده از روش استاندارد ۶/۷% از لاشه ها آلوده تشخیص داده شد. در حالی که با استفاده از روش سنتی فقط ۷۶/۲% از لاشه ها آلوده تشخیص داده می شد. در مقایسه با روشهای دیگر کشورها روش انگلستان ۳/۷% در روش مربوط به آلمان ۵/۷% و در روش آفریقای جنوبی ۹/۶% از این گاوها آلوده تشخیص داده شدند.
با توجه به نتایج مذکور مشاهده می شود که روش استاندارد پیشنهادی می تواند به عنوان یک روش دقیق و حساس برای تشخیص آلودگی دام ها با سیتی سرکوس بویس در کشتارگاههای کشور مورد استفاده قرار گیرد و به تولید غذای سالم برای هموطنان عزیزمان کمک کند و نیز میزان آلودگی به این انگل در کشور نیز رفته رفته کاهش یابد.
منابع استفاده شده در این بررسی:
۱) اسلامی،ع- مشکی،ب- باهنر، ع: مطالعۀ روشهای مختلف تشخیص سیتی سرکوس بویس (مجلۀ دامپزشکی، دانشگاه تهران)
۲) ارفع ف. کرمشناسی پزشکی، جلد اول، کرمهای مسطح، انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۶۷(۱۱۵-۱۲۴).
۳) Muller R, Wakelin, D: worms and human disease, 2 nd Edition chapter 2. cestoda,
۴) اورمزدی ه. انگلشناسی پزشکی، جلد دوم، کرمشناسی پزشکی: انتشارات جهاد دانشگاهی
