بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام در کشتارگاهها
دانیال نصر
، هادی تاجی زادگان
دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران
چکیده
بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوانات (زئونوزها) یکی از مشکلات مهم بهداشت عمومی دربسیاری از کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه است که خسارات اقتصادی فراوانی نیز وارد می سازد. در این میان تعدادی از بیماریهای قابل انتقال بین انسان و دام در کشتارگاهها (عفونت های شغلی در کشتارگاهها) به دلیل عدم رعایت بهداشت و عدم آگاهی لازم صورت می پذیرد. از جمله این بیماریها می توان به بروسلوز، تب کیو، لپتوسپیروز و لوئینگ ایل اشاره کرد. به منظور جلوگیری از انتقال بیماری های مشترک میان انسان و دام ها در کشتارگاهها بایستی موارد زیر رعایت شوند:
مراقبت های بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری در گشتارگاهها، رعایت بهداشت شخصی، آموزش کارکنان و کارگران کشتارگاهها، استفاده ازدستکش، لباسهای بهداشتی، چکمه، عینک و ماسک برای افرادی که با لاشۀ حیوان سر و کار دارند،
خوردن، نوشیدن و سیگارکشیدن در محل کار مجاز نباشد، کارگران باید دستهای خود را قبل از ترک محل کار به طورکامل با آب و صابون بشویند، لوازم کمک های اولیه بایستی در محلی قرار بگیرد که در هنگام رخ دادن اتفاقی به سرعت و به سهولت در دسترس باشد، لوازم شستشوی چشم در جای مناسبی قرارگیرد تا در هنگام ریزش مواد به چشم ، مطمئن باشیم که به سرعت می توان اقدامات لازم را انجام داد. درصورت برخورد خون، مدفوع و یا مایعات بافتی دام به صورت ، به سرعت با مقادیر زیاد آب شستشو شود. در صورت وقوع جراحت چشم یا در صورت سوختگی ، انجام مراقبت های پزشکی ضروری است.
برش های ایجاد شده با چاقو ، استخوان ، سوراخ ها ، خراشیدگی ها بی درنگ گزارش شده و تحت اقدامات کمک های اولیه قرار گیرد. به هرحال وقتی که دام های آلوده ذبح می شوند کمک های اولیه حتی در صورت ظهور کوچکترین زخم انجام شود، زخم های باز باید کاملا تمیز شود و با یک ماده ضدعفونی کننده ضدعفونی شده و با زخم بند ضد آب مناسبی بسته شود، جاهای بسیار مرطوب بایستی با لاستیک دستکش پوشانده تا اطمینان داشت که خشک می ماند.
تب کیو
بیماری تب کیو عفونت حادی است که عامل آن کوکسیلابورنتی
(Coxiella burnetti) می باشد و در انسان با شروع ناگهانی علائم تب، کسالت عمومی، سردرد، ضعف، بی اشتهائی و پنومونی بینابینی تظاهر می نماید. ابتلای انسان به بیماری تب کیو از راه استنشاق گرد و غبار آلوده به عامل بیماری، تماس با مواد آلوده و مصرف شیر آلوده به کوکسیلابورنتی و بندرت از طریق انتقال مستقیم صورت می گیرد. عامل این بیماری در طبیعت توسط کنه ها از حیوانات به انسان منتقل می شود. مدفوع کنه هائی که آلوده به کوکسیلابورنتی باشند در گاوداریها و گرد و خاک اصطبل ها وجود داشته و بیماری از طریق استنشاق گرد و غبار آلوده به عامل بیماری تب کیو به انسان سرایت می کند.
بهترین راه کنترل تب کیو استفاده از واکسن و ایجاد ایمنی در افراد حساس به بیاری و یا در معرض خطر ابتلا به این بیماری می باشد.
قصابان و کارگران کشتارگاهها، شیردوشان و دامپروران ، کارکنان آزمایشگاهها، گله داران و سایر افرادی که به نحوی با دامها و با فراورده های دامی تماس دارند در معرض ابتلا به بیماری هستند. مراقبت های بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری از طریق گرد و غبار آلوده بایستی در کشتارگاهها به عمل آید.
بروسلوز
بروسلوز بیماری عفونی است که توسط میکروب های جنس بروسلا در حیوانات و انسان ایجاد بیماری می نماید. بیماری در انسان معمولاً ازطریق انتقال از حیوانات اتفاق می افتد این بیماری یکی از بیماری های مهم مشترک است. بروسلوز در حیواناتی از قبیل گاو، گوسفند و بز ایجاد سقط جنین می کند و در انسان با علائم تب، عرق شدید، ضعف، کاهش وزن و درد و ناراحتی عمومی همراه است میکروب های بروسلا قادر هستند از طریق هر یک از بافتها وارد بدن شوند و چون در محل ورود خود آثار قابل رؤیتی به جا نمی گذارند مشکل است که مشخص نمود آلودگی به چه نسبتی از راه پوست یا بافتهای مخاطی دهان، چشم و دستگاه تناسلی وارد بدن می شود. منبع طبیعی بروسلوز انسانی، حیوانات اهلی بخصوص گاو، گوسفند و بز می باشند. انتقال بروسلوز از حیوان به حیوان دیگر معمولاً از طریق آمیزشی و یا بلع مواد و نسوج آلوده و یا شیر صورت می گیرد. عفونت بروسلوز در انسان عمدتاً از طریق خوردن بافتهای آلوده حیوانات و یا فراورده های لبنی و یا انتقال مستقیم از راه پوست صورت می گیرد. انسان از طریق تنفس نیز به بروسلوز مبتلا میشود. بیماری بروسلوز در اکثر نقاط ایران به طور وسیعی در انسان و دام شایع است و بررسی و برنامه ریزی دقیقی برای کنترل و ریشه کنی آن ضرورت دارد. از نظر مقررات مملکتی بایستی این بیماری جزء بیماریهای مهم تلقی و اعلام آن توسط پزشکان اجباری شود تا تشخیص سریع تر بروسلوز در بیماران آسانتر باشد.
بروسلوز بیشتر به صورت موارد انفرادی
در افرادی که با نسوج آلوده بروسلائی حیوانات، شیر یا فراورده های لبنی سر و کار دارند از قبیل کارگران کشتارگاهها، تولید کنندگان محصولات دامی، دامداران، دامپزشکان و سر انجام اشخاصی که از شیر غیر پاستوریزه و یا شیر خام استفاده می کنند اتفاق می افتد. خوشبختانه از گوشتهای آلوده ای که مدتی در یخچال نگهداری شوند میکروب بروسلا کمتر جدا شده است ولی میزان شیوع بیماری از طریق تماس گوشتهای آلوده با جراحات جلدی در کارگران حمل گوشت و یا در آشپزهایی که موقع بریدن و قطع گوشت زخمی شده اند با نسبت درصد بالایی گزارش شده است.
تماس با حیوانات تازه ذبح شده بخصوص با غدد لنفاوی موجود در لاشه هائی که آلوده به میکروب های بروسلا بوده اند برای تمام افرادی که در معرض خطر ابتلا بوده اند در سوابق مبتلایان به این بیماری کراراً گزارش شده است. لاشه گاوی که بروسلوز مبتلا شده است اجازۀ مصرف دارد (بعد از برداشتن قسمت های درگیر) چرا که بعد از کشتار باکتری بروسلا فقط برای مدت کوتاهی می تواند در عضلات زنده بماند.تنها در موارد حاد که باعث سقط می شود لاشه مبتلا ضبط می شود. قسمت های درگیر لاشه مانند پستان ، اندام های تناسلی و متقابلاَ غدد لنفاوی این اندامها نیز بایستی ضبط شوند. در خلال کشتار و پوست گیری بایستی که در حمل لاشۀ دام های مبتلا با دقت برخورد کرد و پوشش های لازم اعمال شود. کارکنانی که در تماس نزدیک با دام های آلوده هستند باید از دستکش و عینک کار استفاده کرده و مراقب ایجاد خراشهای تصادفی در پوست باشند. پیشگیری بروسلوز در گاو با به کار بردن واکسن زنده تخفیف حدت یافته بروسلا می تواند انجام گیرد. کشتار روزانه گاوهای سروپوزوتیو باید روزانه کمتر از ۲۰ الی ۲۵ راس باشد. زیرا کمتر از این تعداد تمرکز ارگانیسم های بروسلوز را پایین آورده و برای ایجاد بیماری بروسلوز کافی نخواهند بود و همچنین شانس کمتری برای سرایت به کارگران خواهد بود. به هنگام کشتار گاو سروپوزوتیو یا گاودیگر از همان گله،کارگرانی که در جایگاه ذبح هستند دارای ریسک بالایی برای استنشاق ذرات پخش شونده یا ریختن این مواد هستند ، بایستی عینک های حفاظ دار و یا عینک های ایمنی با محافظ جانبی به چشم بزنند و ماسک تنفسی برای جلوگیری از استنشاق ذرات معلق داشته باشد. گاوهای گله حاوی بروسلوز بایستی در پایان کار کشتار شوند. کارهای انهدام و یا تقلیل ارگانیسم های بروسلا در زمان استراحت شیفت کاری صورت بگیرد.
در انسان بروسلوز را تب مواج (تب مالت) می نامند. برای پیشگیری بیماری در انسان در برخی کشورها هیچ گونه واکسنی وجود ندارد ولی در فرانسه واکسن ضد بروسلا آبورتوس در دسترس است. در صورتیکه اقدامات بهداشتی و ضد عفونی های لازم صورت بگیرد، جمعیت مردمی از خطرات این بیمازی در امان خواهند بود. شیر پاستوریزه عاری از بیماری است. انسان های مبتلا از تب متناوب بالا، سردرد، ضعف عمومی ، بی خوابی، عرق کردن ، یبوست؛ درد کمر و پشت و کسالت رنج می برند.
بروسلوز یک بیماری مشترک مهم بویژه در مناطق روستایی و کشورهای در حال توسعه است. و یک خطر حرفه ای و شغلی مهم برای دامپزشکان، بازرسان، کارگران و قصابها می باشد.
لپتوسپیروز
نوعی بیماری باکتریایی تک کیر است که با شدت های متفاوت بروز می کند همچنین بهنوان یک بیماری حر فه ای در دامپزشکان ، قصابان و کشاورزان مطرح می باشد. انسان از طریق آلودگی با ادرار و مواد آلوده به ادرار به بیماری مبتلا می شود. در دام های مبتلا به فرم حاد میتوان باکتری را در شیر یافت ولی با این حال باکتری در شیر برای مدت طولانی نمی تواند زنده بماند. پاستوریزاسیون شیر لپتوسپیراها را از بین می برد. بیماری در انسان به طور ناگهانی با سردرد، بیقراری، تب شدید، لرز، استفراغ، درد عضلات و قرمزی یا پرخونی چشم ظاهر می شود. قصابها و کارکنان کشتارگاهها که با دام تماس دارند باید از لباسهای محافظ، چکمه های بلند و دستکش استفاده کنند.
لوپینگ ایل
بیماری لوپینگ ایل بیماری ویروسی است که عامل آن از خانوادۀ فلاوی ویروس
(Flavi virus) است. بیماری لوپینگ ایل به معنای لنگیدن است چون با عوارض فلجی همراه می باشد. نام دیگر این بیماری آنسفالومیلیت عفونی (Infectious encephalomyelitis) گوسفند است. وقوع بیماری در انسان نادر بوده، تنها ۱۱ مورد ابتلای طبیعی بیماری تا کنون شناخته شده است. اکثر موارد در گله داران و کارگران گشتارگاهها همچنین در کارکنان آزمایشگاههائی که با این ویروس سر و کار دارند، اتفاق افتاده است. بیماری در انسان به شکلی دو مرحله ای به ظهور می رسد. مرحلۀ اول یک هفته به طول می انجامد و با تب، درد ناحیۀ کاسه چشم، سر درد و بی قراری عمومی مشخص می گردد. علائم عصبی در هفته دوم شروع می شود. در تین مرحله، بیماری به شکل مننگوآنسفالیت تظاهر نموده و یا ممکن است مشابه پولیومیلیت فالج باشد. در کارکنان آزمایشگاهها و کشتارگاهها امکان دارد بیماری به مرحله اول محدود گردیده و از این رو با آنفلوآنزا اشتباه می شود. همچنین در کارکنان آزمایشگاهها بیماری به شکل تحت بالینی نیز امکان دارد اتفاق بیفتد. در انسان پیشگیری و محافظت در مقابل بیماری عبارت است از استفاده از البسه محافظ و اختناب از استنشاق هوای آلوده در کشتارگاهها و آزمایشگاهها است.
نتیجه گیری
به منظور جلوگیری از انتقال بیماری های مشترک میان انسان و دام ها در کشتارگاهها بایستی موارد زیر رعایت شوند:
مراقبت های بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری در گشتارگاهها، رعایت بهداشت شخصی، آموزش کارکنان و کارگران کشتارگاهها، استفاده ازدستکش، لباسهای بهداشتی، چکمه، عینک و ماسک برای افرادی که با لاشۀ حیوان سر و کار دارند، خوردن، نوشیدن و سیگارکشیدن در محل کار مجاز نباشد، کارگران باید دستهای خود را قبل از ترک محل کار به طورکامل با آب و صابون بشویند، لوازم کمک های اولیه بایستی در محلی قرار بگیرد که در هنگام رخ دادن اتفاقی به سرعت و به سهولت در دسترس باشد، لوازم شستشوی چشم در جای مناسبی قرارگیرد تا در هنگام ریزش مواد به چشم ، مطمئن باشیم که به سرعت می توان اقدامات لازم را انجام داد. درصورت برخورد خون،مدفوع و یا مایعات بافتی دام به صورت ،به سرعت با مقادیر زیاد آب شستشو شود. در صورت وقوع جراحت چشم یا در صورت سوختگی ، انجام مراقبت های پزشکی ضروری است.
برش های ایجاد شده با چاقو ، استخوان ، سوراخ ها ، خراشیدگی ها بی درنگ گزارش شده و تحت اقدامات کمک های اولیه قرار گیرد. به هرحال وقتی که دام های آلوده ذبح می شوند کمک های اولیه حتی در صورت ظهور کوچکترین زخم انجام شود، زخم های باز باید کاملا تمیز شود و با یک ماده ضدعفونی کننده ضدعفونی شده و با زخم بند ضد آب مناسبی بسته شود، جاهای بسیار مرطوب بایستی با لاستیک دستکش پوشانده تا اطمینان داشت که خشک می ماند.
منابع
۱- راد، محمد علی (۱۳۷۷)، بیماریهای مشترک انسان و دام، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم
۲- شفایی، حسن و دباغ مقدم، آراسب و آل داود، جاوید (۱۳۸۰)،راهنمای سریع بیمایهای قابل انتقال بین حیوان و انسان، چاپ اول
۳- هراندا، دی (۱۳۸۳)، اصول بازرسی گوشت در کشورهای در حال توسعه، مترجم: بابان، آرش و گلپایگانی، محمد حسین، مؤسسه انتشاراتی سازمان نظام دامپزشکی
