چکیده :
دین اسلام که ضامن تکامل و سلامتی بشر میباشد برای تعالی انسان برنامههای هدفمندی ارائه داده است که در متن قرآن و روایات ائمه معصوم علیهم السلام آمده است .
یکی از برنامههایی که با دستورات و شرایط خاص به سلامتی روح و جسم انسان منتهی میشود مسئله ذبح و دستورات بهداشتی است که با رعایت آن سلامتی انسان را تضمین میکند .
این تحقیق با بیان شرایط و دستورات ذبح حیوان به چگونگی تأثیر این شرایط در روح و جسم انسان میپردازد و به این نتیجه میرسد که ذبح شرعی حیوان تنها ضامن سلامتی بشر میباشد .
relijious slaughtered the bail of healthy
Islam has some plans for the completion of humans you can search
these plans in qoran and in the speach of the 14 innocent ones.
these plans are about nourishing-shapping-sleeping ,… and one of than is about slaughtered animal.
islam has some direction about slaughtered animal . for example: cut four essentiol blood ressel slaughtered animag facing the south and also say the name of god
islam forbid hunting when the animals are tired . in fact directions and conditions of islam are the bail of healthy
مقدمه :
تعالیم عالیهی اسلام که ناظر به دو جنبهی روح و جسم میباشد ، علاوه بر در نظر گرفتن تأثیرات مثبت یا منفی وارد بر جسم به تأثیرات مثبت یا منفی وارد بر روح نیز توجه دارد . چرا که موجودات دارای جوهرهی حیاتی به نام روح هستند و از آنجا که دایرهی نوسانات و تغییرات روحی انسان از تمام موجودات دیگر ملموستر و محسوستر است ،آثاری هم که بر روح انسان وارد است قابل توجه و محسوس است .
علوم تجربی توجهاتش را معطوف به آثار محسوس به جسم انسان دارد و تنها آثار مفید و مثبت یا منفی در کالبد مادی و جسمانی را در نظر میگیرد .
اما در آیات قرآن و همچنین روایات رسیده از سوی ائمه معصومین صلواتالله علیهم اجمعین دستورات خاصی در تمام زمینهها و جوانب زندگی اسلام آمده است از جمله، تغذیه ، بهداشتشناسی ، دستورات بهداشتی خواب ، دستورات مربوط به خرید و فروش ، خوردنیها و آشامیدنیها ، دستورات مربوط به استحمام … که از جمله این دستورات مربوط به ذبح حیوان است.
از آنجایی که نحوهی ذبح و استفادهاز گوشت حیوان تأثیراتی در جسم و روح انسان دارد ،دستوراتی در این زمینه وارد شده است .
در قرآن کلمهی ذبح با تعبیرات مختلف ؛ یذبح ، لاذبحنه،ذبح و … در ۹ مورد بکار رفته و تنها موردی که اشاره به ذبح شرعی حیوان دارد آیهی سوم سورهمائده است که میفرماید :
« حرّمِتَعلیکم المیته و الدّم و لَحْمُ الخنزیر و ما اهل لغیر الله به و المنخنقَه و المَوْقوذَهو المُتَرَدیهُو النَّطیحهُو ما اَکل السبْعُاِلّآ ما ذکیتمُ و ما ذُبِحَعَلی النُّصُب و اَنْتسْتَقْسِموا بالْأزلام ذلک فسق »
« برای شما مؤمنان حرام شد گوشت مردار، خون و گوشت خوک وهر حیوانی که به نام غیر خدا کشته شده باشد و ( هر حیوانی ) که به خفه شدن و به چوب زدن و از بلندی افکندن و شاخ به هم زدن بمیرد و نیز نیمخوردهی درنگان
– جز آن را که قبلاً تزکیه کرده باشید – و نیز آن را که برای بتان میکشید و آن را که به تیرهای قرعه قسمت میکنید این کار فسق است .
همانطور که ملاحظه میشود دین اسلام تمام جوانب اعتلای انسان را برای رسیدن به قرب الهی در نظر گرفته و به خوردن گوشت پاک و حلال اشاره دارد و استفاده از گوشت حیوانی که بر اثر خفه شدن ، چوب زدن و شاخ زدن و از بلندی افتادن مرده باشد نهی نموده است .
ذبح شرعی :
در واقع ذبح شرعی ، کشتن حیوان به قصد استفاده از گوشت و اعضای قابل تغذیه آن مطابق با اصول و موازین شرعی میباشد . پس میتوان نتیجه گرفت که ذبح شرعی شامل حیوانات حرامگوشت نخواهد بود .
از آنجایی که دین مبین اسلام برای تکامل انسان برنامهها دارد یکی از برنامهها و دستوارت اسلامی در زمینه ذبح و استفاده از گوشت پاک و حلال میباشد لذا دستورات و شرایطی را در زمینهی ذبح حیوان بیان نموده است .
شرایط و دستورات بریدن سر بریدن حیوان در دین اسلام :
۱. مسلمان بودن شخصی که سر حیوان را میبرد .
۲. استفاده از آهن یا شی تیز ، مانند سنگ تیز یا شیشه برای سر بریدن حیوان
۳. هنگام سر بریدن یا گذاشتن کارد به گلو نام خدا را ببرید .
۴. موقع ذبح حیوان رو به قبله باشد .
۵. بعد از سر بریدن حیوان مختصر حرکتی بکند مثلاً چشمش را باز کند یا گوش یا دمش را تکان دهد یا اینکه خون معمولی از رگها بیرون بریزد .
۶. چهار رگ حیوان بریده شود :مری که مجرای طعام است ، حلقوم که مجرای نفس است ، دو رگ محیط به حلقوم که از پایین برآمدگی زیر گلو به طور کامل ببرند ،در بریدن شکافتن تنها کافی نیست .
۷. ذبح حیوان از جلو باشد پس ذبح نمودن از قفا( پشت سر) حرام است .
۸. تتابع در ذبح لازم است یعنی قبل از بیرون آمدن جان حیوان تمام رگها بریده شود .
مواردی که بیان شد دستورات و شرایط فقه اسلامی برای سر بریدن حیوان بود اما لازم است در این مقاله به علل معدودی از این شروط پرداخته شود .
۱. ذکر نام خدا در حین اقدام به ذبح
اینکه چرا ذکر و نام خدا یکی از شرایط ذبح شرعی است چند علت ذکر میشود :
۱- اغلب مورخین و صاحبنظران وقتی ذکر نام خدا برای سر بریدن حیوان صورت گیرد در واقع این ذبح را از قربانی که برای بتپرستان است جدا میکنیم چرا که بتپرستان قربانی برای بتها را به نیت تقرب به آنها قربانی مینمودند لذا برای تفاوت میان این دو نوع قربانی نام خدا را بر زبان جاری میسازیم .
۲- در فلسفه ادیان ، خلقت و آفرینش هر موجود زندهای مبنای مشیت الهی و اراده و امر او صورت گرفته است و بدون مشورت و استعانت از غیر صورت گرفته است . در واقع بر اساس تعلیم صریح آیات وجود روح در کالبد مادی و جسمانی موجودات زنده منشأالوهیت دارد و به صریح آیهی :
« یسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربی و ما اُوتیتم من العلم الّا قلیلا »
یعنی پدیدهی حیات به امر الهی است و منشأ روح موجودات که نیروی محرک غیر مادی باشعور در عالم مادی خداوند میباشد .
با ذبح حیوان توسط انسان در واقع آزادی روح از قالب مادی حیوان ، از منشأ ارادهی خداوندی به منشأ اراده انسان منتقل شده است . لذا خداوند بشر را از طریق این خود چنان تعلیم میدهد که همانطوری که ابداع آفرینش در کالبد حیوان زنده به منشأ مشیت الهی است ، آزادی روح حیوان نیز از کالبدش به منشأ مشیت و ارادهی خداوندی صورت میگیرد نهایت بدین صورت که در این مورد یعنی ذبح توسط انسان به اذن و تشریع الهی اراده از انسان است اما اساس امر ، باز برای خدا و به نام خدا انجام میپذیرد .
لازم به یادآوری است مطابق فتاوای مختلف استفاده از وسایل و تجهزیات فنی الکتریکی امروز در ذبح حیوانات که در آن واحد بوسیله دستگاه با فشار دگمه توام با نام خدا و یا د خداوند دستگاه به کار میافتد حکم نام خدا برای تکتک حیوانات مورد ذبح را دارد و نیازی به ذبح فردی نیست .
۲- حرکت حیوان بعد از سر بریدن
یکی از شرایط ذبح شرعی که در فقه توجه زیادی به آن شده است حرکت حیوان بعد از سر بردین است .
( اعم از حرکت یک یا چند عضو ، یا حرکت تمام بدن مانند حرکت دادن پای خود بر زمین یا حرکت چشم یا اعضا دیگر)
که این امر نشان دهندهی سلامتی حیوان پس از مرگ است نکته مهم و قابل توجه این است که با وجود این شرط حیوان مریض ، مسموم ، پیر و سالخوردهو دارای عضو شکسته به علت اینکه عکسالعملهای حیاتی مذکور بعد از سر بریدن از خودشان نشان نمیدهد ، معلوم میشود که گوشت و اعضا دیگر حیوان یا کل کالبد بدنش قبل از مرگ در حالت سلامتی کامل نبوده و از نظر بهداشت و سلامتی انسان خالی از ضرر نتواند بود .
۳-
سرعت عمل در ذبح
یکی از شرایط سر بریدن حیوان سرعت عمل در ذبح حیوان است بدین معنی که اگر ذبح حیوان صحیح و مطابق با اصول و موازین شرعی صورت گیرد مرگ سریعتر صورت گرفته و مانع ذجر کشیدن و تألمات روحی طولانی دوران احتضار میگردد
لذا در فقه اسلام استفاده از کارد یا وسایل ذبح کننده که در نزع ( احتضار ) را طولانی و حیوان را بیشتر آزار میدهد در اسلام ممنوع است و توصیه به استفاده از وسایل تیز و برّا شده است .
۴- بریدن ۴ رگ اصلی در ذبح
در فقه اسلامی برای بریدن سر حیوان شرط خاصی قرار دادهاند و در واقع شرط صحت ذبح شرعی را بریدن چهار رگ در گردن قرار دادهاند که در نتیجه بریدن این چهاررگ بریدن کامل و سریع این رگها و فوران کامل خون و قطع عمل تنفس سریعتر عارض میگردد.
با قطع نمون مغز حرام در واقع مغز و مراکز حیاتی بدن ازکار میافتد از اتمام عضلات و اعضا بدن سفت و حکم میشود و تمام خون از بدن خارج نمیشو از طرف دیگر قطع دفعتاًمغز حرام مانع امکان عکسالعملهای اعضا مختلف بدن میشود .
لذا یکی از شرایط مهم ذبح شرعی ( حرکت یا تکان تمام یا برخی از اعضا بعد از ذبح ) مراعات نشده و جریان طبیعی و انعکاسی و ذبح خون از بدن به حد کافی صورت نمیگیرد . از این روست که در فقه اسلامی حریم ذبح شرعی ۴ رگ اصلی شده تا بعد از مرگ حیوان در اثر فعالیتهای خود بخودی مراکز مغزی ، برخی عکسالعملها از طریق مغز حرام در بدن خود به خود صورت گیرد و شرایط ذبح شرعی مراعات شود که در غیر این صورت تشخیص حیوان سالم و قابل استفاده برای تغذیه از حیوان بیمار و مسموم یا کاملاً پیر مشکل و غیر ممکن است چرا که تخلیه کامل خون از اعضا و نسوج صورت نمیگیرد .
پس میتوان این گونه نتیجه گرفته که بریدن چهار رگ اصلی نشانگر سلامتی حیوان است که تنها عامل نشانههای حیاتی حیوان همان مغز حرام است که در اسلام بریدن آن نهی شده است .
از جمله اعمال اصلی کشتار بیهوشی و خونگیری است که بیهوشی دام در ایران به روش بیهوشی یا گیج کردن با برق صورت میگیرد که در کشورهای اسلامی قابل استفاده است .
هدف از بیهوشی که اولین مرحله کشتار دام است حفظ کیفیت گوشت نمایی است که به ذبح بهداشتی دام و کیفیت مناسب گوشت کمک میکند .
مرحله دوم خونگیری است ، که در ایران از روش خونگیری با قطع نمودن عروق گردن استفاده میشود .
که در این روش دام رو به قبله پس از عقب کشیدن سر ، با چاقوی بلند پوست و عضلات گردن را تا ستون مهرهها میبرند تا سرخرگهای کاروتید و سیاهرگهای وداج قطع گردد و خون خارج شده باید جهش داشته باشد چرا که جهش نشان حیات دام و حرکت قلب میباشد .
دین مبین اسلام در زمینهی ذبح حیوان رعایت آثار حقوقی حیوان را مینماید که رعایت این حقوق در بهداشت و کیفیت گوشت مؤثر است .
یکی از این حقوق منع ذبح شکار خسته است .
۴- منع ذبح شکار خسته :
یکی از دستورات بهداشت اسلامی عبارت است از « منع ذبح شکار خسته»یعنی اگر حیوانی را بعد از دنبال کردن و خسته نمودن زیاد بگیرند از نظر فقه اسلامی ذبح آن حیوان جایز نیست . بلکه بایستی پس از مدتی رفع خستگی و استراحت آن حیوان را ذبح کنند .
از نظر بهداشتی مسئله مربوط به فعالیت بسیار عضو میباشد که آثار خستگی شدید درآن ظاهر میشود و چون در تمام بدن به خصوص در خون حیوان مقادیر زیادی مسموم داخلی تشکیل میشود .( که خستگی خود یکی از مهمترین علائم این مسمومیت داخلی است .)
در نتیجه گوشت و اعضا قابل خوردن آن با مواد زائد آغشته شده که در هنگام لمس گوشت حالت سفت و سخت و رنگ تیره به خود گرفته میگیرد . این تغییر ظاهری معرف تغییرات شیمیایی غیرطبیعی داخل گوشت است . که این سم برای سلامتی انسان نامناسب است.
اگر چه موجود مقادیری سم در چنین گوشتی منجر به مسمومیتهای حاد و مهلک منجر نمیشود اما به این معنا نیست که گوشت حیوان سالم و در حال رفاه با گوشت حیوان خسته ، مشابه و یکسان باشد .
لذا دستور دین مبین اسلام به رفع نیازهای طبیعی و اولیه محیط زندهی بدن حیوان مورد ذبح میدهد که تجویز و توصیه استراحت در حیوان خسته،و تغذیه در حیوان گرسنه و آب آشامیدنی در حیوان تشنه، از این قبیل میباشد .
لذا در تعالیم عالیه اسلام وقتی ضرورت آب آشامیدن مورد توجه قرار میگیرد شاید در اذهان عموم حمل بر بدعت و سنت و عادت گردد اما در باطن امر گوشت حیوان خسته در مقایسه با گوشت حیوانی که در حال طبیعی و بدون وحشت و خفگی آماده برای ذبح است اختلاف اساسی دارد .
۵- منع استفاده از گوشت میته
حیوانی که مرده است به دو علت اساسی زندگیاش را از دست میدهد .
اول :اختلاف بیولوژیکی و فیزیولوژیکی منجر به عدم تعادلهای درونی میگردد . و همین عدم تعادلها به طور مستمر منجر به عدم حیات و مرگ میگردد.
از طرفی وجود بیماریهای عضوی یا عفونی و میکربی و انگلی یا مسمومیتهای داخلی یا خارجی منجر به مرگ میشود .
چنانچه نقص عضو معینی از انسان منجر به عدم تعادل فیریولوژیکی یا بیولوژیکی میگردد . این عدم تعادل فیزیولویکی یا بیولوژیکی در تغییرات روحی انسان بیتأثیر نخواهد بود . چرا که هر نوع تغییر جسمی مؤثر در روح انسان است .
وقتی حیوانی به علت نقص عضو به طور آگا یا ناآگاه روحاًمتألم و متأثر است این تأثیرات منجر به تغییرات روانی و به خصوص باعث عدم تعادلهای روانی میگردد که این آثار سوء هر چند برای ما محسوس نخواهد بود اما محیط بیولوژیکی در مقبال این عدم تعادلهای روانی مؤثر در جسم ، عکسالعمل های متناسبی نشان داده و معلوم میشود که انسان یا حیوانی که از سلامت تمام اعضا برخوردار است از نظر حیاتی و سلامتی جسمی یا روحی شبیه انسان یا حیوان نقص عضو نیست .
دین مبین اسلام توجه کاملی در موارد خاص نموده آنجا که در انتخاب حیوان مخصوص قربانی مراسم حج تأکید بر سالم بودن تمام اعضا حیوان دارد . چرا که در مراسم معنوی حج و در آن شرایط زمانی و مکانی مخصوص به خود در واقع روح حیوان سالمی را از کالبد جسمی و مادی آزادی نماید که روح متالم حیوان ناقص العضو با تأثرات ناآگاه مخصوص خود برای قربانی در چنین شرایط زمانی و مکانی مقبول و مستحسن نیست .
هر چند اسلام خوردن گوشت حیوان ناقصالعضو را تحریم نموده اما تأکید و تصریح بر انتخاب میدان سالم دارد چرا که بیتأثیر در جسم و روح نیست .
دومین عامل برای از دست دادن زندگی حیوان ،عارضه مرگ است بدون دخالت علل و عوامل بیماریزا یا مسموم کننده .
در واقع حیوان در نتیجه ادامه فعالیتهای طولانی و سیر عمر طبیعی خود که منتهی به پیری میگردد به اجل طبیعیاش از بین میرود چرا که هر انسانی ولو دچار بیماری عفونی ، مسموم کننده ، انگلی قرار نگیرد به علت عارضه پیری محکوم به مرگ خواد شد .
حیوان پیر هر چند تا لحظه قبل از مرگ موجود زندهای بود اما به محض قرار گرفتن در آستانه مرگ اعضا و سلولها و نسوج بدنش شادابی و جوانی قبل را ندارد و از لحاظ تغذیهای مفید و منشأ اثر نخواهد بود .
و دین اسلام استفاده از اجساد ( حیوان مرده) را فقط درمقام اضطرار آن هم به منظور جلوگیری از مرگ با عوارض حاد ناشی از گرسنگی جایز میداند و گرنه غیر از مقام اضطرار خوردن گوشت مرده حرام است چرا که گوشت میته به علت مسمومیت و پیری سلولها و نسوج ضررات سوئی خواهند داشت و دستورات اسلام آنقدر جامع و کامل است که استفاده از سبزیجات و میوهجات جوان را توصیه و تأکید میکند .
فرجام سخن :
اصل مهمی تحت عنوان « آثار مفید یا مضر نا محسوس وجود دارد که اگر در تمام اعمال ، رفتار ، عادات و اقدامات روزانهی بشر منظور رشد و آثاری از نظر مثبت و چه از نظر منفی در طول یک عمر از خود بروز میدهد . مسلم است اگر در طول یک عمر انواع بیشماری از منافع یا مضرات علل و عوامل بسیار زیاد متوجه روح و جسم انسان شود به مرور زمان روح و جسم متأثر میگردد .
و طبعاً به این نتیجه میرسیم که همین اجزا مفید یا مضر در تأمین سلامت و طول یا ایجاد بیماری و کوتاهی عمر انسان تا چه اندازه مهم و منشاء اثر است .
بهداشت کلاسیک فقط به آثار محسوس این علل و عوامل میپردازد . اما دین مبین اسلام با جامعیت و کاملیت دستورات بهداشتی اش متوجه آثار محسوس و نامحسوس این علل و عوامل هم میباشد. در مسئله ذبح آن هم ذبح شرعی با رعایت تمام شرایط و دستورات اسلامی به سلامتی کامل رهنمون میشویم .
چرا که رعایت هر یک از این شرایط آثار مفید خود را در روح و جسم خواهد داشت .
