حجت الاسلام مصطفی غزالی
مرکز آموزش جهاد کشاورزی اصفهان
حُرِّمَت عَلَیکُم المَیتَهُ و الدَّمُ وَ لَحمُ الخِنزیر وَ ما اُهِلَّ لِغَیرِ اللهِ بِهِ وَ المُنخَنِقَهُ و المَوقوذَهُ و المُتَرَدِّیَهُ و النَّطیحَهُ و ما اَکَلَ السَّبعُ اِلّا ما ذَکَّیتُم
«بر شما حرام شده است: مردار، و خون، و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد. و گوشت حیوان حلال گوشتی که خفه شده باشد. یا به ضرب چوب مرده باشد و یا از بلندی افتاده باشد و یا به ضرب شاخ مرده باشد و باقی مانده از شکار درندگان مگر آنچه را که زنده دریافته و خود سر آن را ببرد.»
(مائده /۳)
خداوند تبارک و تعالی در سوره ی مائده آیه سوم آن کاملاً پیرامون حرمت مرده و خون سخن گفته و غیر از حرام بودن خوردن گوشت مردگان و خون استفاده از گوشت خوک و آنچه به غیر نام خدا سربریده شود را حرام می داند و گوشت حیواناتی را که حلال گوشت هستند ولی به اشکال مختلف می میرند را حرام دانسته مگر در لحظه آخر با اثبات حیات توسط مسلمان و با شرایط ذبح سربریده شود. حلال و می توان از گوشت آن خورد.
هدف خداوند تبارک و تعالی کمال و تعالی انسان می باشد و آنچه باعث تکال و تعالی است را معرفی می نماید. و آنچه باعث تدانی و عدم تکامل است را حرام دانسته و نهی می فرماید.
خوردنی ها و آشامیدنی های سالم نه تنها جسم را به کمال می رساند بلکه روح انسان را برای دریافت انوار تابناک الهی مهیا می گرداند. از آنجایی که انسان مثل بقیه حیوانات قدرت سازگاری با محیط را دارد و در آب و هوای مختلف با خوردنی و آشامیدنی های مختلف می تواند زندگی کند و روزی با ریشه درختان و روزی با گوشت لذید آهو و تیهو و روز دگر با خوردن آنچه گرسنگی آن را برطرف کند روزگار طی کرده است. و آثار و برکات خوردنی ها و آشامیدنی های مذکور را تجربه نموده است. هر مسلمان مسائلی را که غالباً به آن احتیاج دارد واجب است باد بگیرد گوشت که قسمت عظیمی از نیاز انسان را تامین می‌کند.
و زندگی انسان به غذا و طعام نیاز مبرم دارد لذا روش صحیح تهیه گوشت و مواد غذائی را باید بداند و برای بهره‌مند شدن بهتر از نعمتهای الهی باید دستورات و قوانین استفاده از مواد غذائی بیاموزد و الا نعمتهای خدا را تبذیر خواهد کرد.
در قرآن مجید سوره مبارکه مائده آیه ۴ می‌فرماید:
فَکُلو مِمّا اَمْسَکْنَ عَلَیکُِمْ واذکُرُوا اِسْمَ اللهِ عَلَیه و اتَّقُوا اللّه اِن اللهَ سَریعُ الحِساب.
پس از آنچه آنها برای شما گرفته‌اند بخورید و نام خدا را بر آن یاد کنید و از خدا بترسید زیرا خداوند زود به حساب می‌رسد.
در آیه شریفه شکار سک شکاری را که آموزش داده شده است.
را اجازه خوردن می‌دهد با ذکر نام خدا و بخاطر اینکه تبذیر نشود کلام سریع الحساب را بیان می‌کند.
و حضرت علی‌علیه‌السلام می‌فرماید: لا تَجعَلوا بُطونَکُم مَقابِرَ الحَیَوانات.
ولی هر گوشتی را هم نمی‌توانیم بخوریم. حضرت علی (ع) می‌فرماید شکم خود را مقبره حیوانات قرار ندهید.
مسئله ذبح و نحر مثل بقیه ی امور و بخاطر اهمیت آن دارای قوانین و قواعد خاص می باشد. و این عمل مهم اگر با دقت و رعایت دستورات الهی اجرا گردد ثمرات و برکات آن را هم در ذابح کسی که سرمی برد و هم در بین انسانهایی که آن گوشت را مصرف می کنند. می توان مشاهده کرد. بعضی از دستورات مثل آوردن نام خداوند تبارک و تعالی را بر زبان در هنگام ذبح و قرار دادن قبله در پیش رو اختصاص به ذابح دارد،چون عمل سربریدن کاری خشن و مکروه می باشد و بر اثر تکرار و بدون توجه به خداوند مرتکب آن فردی عصیانگر و قَصِی القَلب می شود ولی در هر ذبح نام خدا بردن و خدا را شاهد و ناظر اعمال دانستن روح لطیف انسانی را همچنان لطیف و متعالی نگه می دارد و با تکرار فرد شایسته و کمال یافته خواهد شد.
بقیه دستورات ذبح را سالم و سلامت قرار می دهد و غذایی ارزشمند برای مصرف کنندگان به ارمغان می آورد کمال و تعالی انسانها در گرو غذای سالم است حیوانی را که می خواهیم ذبح کنیم اگر نجس خوار شده باید قبل از ذبح تطهیر شود و با نگهداری در محل تمیز و خورانیدن غذای پاک او را استبراء کرده طبق دستورات فقهی که برای هر کدام از حیوانات مدت زمان خاصی را تعیین کرده اند پس از پاک شدن اجازه‌ی ذبح می دهند. شرع مقدس حیواناتی که وطی شده باشند را حرام می‌داند.دستور می دهد گوشت آنها را بسوزانند و اجازه‌ی مصرف نمی دهد. حیوانی را که در خانه نگهداری نموده شده را اجازه نمی دهد سربرید و از گوشت آن استفاده شود زیرا اثرات سوء آن و حبَُ و علاقه ی اعضای خانه و بچه‌ها به آن حیوان مانع خوردن و استفاده سالم از آن می‌شود و ذبح کنند برای اهالی خانه و آنهایی که با آن حیوان انس گرفته‌اند فردی قاتل و جنایت کار محسوب می‌شود.
در احوال دانشمندان و بزرگان دین که می نگریم می بینیم با توجه به غذا و طعام بهتر توانسته اند راه کمال را طی کنند نبی گرامی اسلام هرگاه می خواستند گوشت استفاده کنند اول آن حیوان را در محل نظیف و با غذای پاک و حلال نگهداری و تغذیه و تطهیر می نمودند سپس دستور ذبح می دادند و حضرت از صدر و سینه ی گوشت استفاده می نمودند. مادر دکتر بهشتی وقتی دکتر را حامله می شود و آثار حمل آشکار می شود از شوی خود تقاضا می کند او را از رفتن به مهمانی ها معاف فرمایند و عذر ایشان را بخواهند تا جنین از همان ابتدا تکامل یابد و کمال یافته شود ایشان حتی از غذای شبهه ناک پرهیز می نماید تا فرزندش دانشمندی وارسته و متعالی گردد.
خداوند تبارک و تعالی در قرآن مجید می فرماید:
«فَلْیَنْظُرِ اِلانْسانِ اِلی طَعامِهِ» (عبس/۲۴) ( انسان باید به غذای خود بنگرد)
نزدیکترین اشیاء خارجی به انسان غذای او است که با یک دگرگونی جزء بافت وجود او می شود. و اگر به او نرسد به زودی راه فنا را پیش می گیرد به همین دلیل خداوند انسان را دقت می دهد که باید به غذای خود بنگرد. حلال او را از حرام تشخیص دهد سالم را از ناسالم تمیز دهد.پاک و ناپاک را رعایت نماید.
روشن است منظور از نگاه کردن تماشای ظاهری نیست بلکه نگاه به معنی دقت و اندیشه در ساختمان این مواد غذایی و اجزاء حیاتبخش آن و تاثیرات شگرفی که در وجود انسان دارد.
امام باقر علیه السلام می فرماید: «عِلْمُهْ الََّذِی یَأخُذُهُ عّمَّ یَأخُذُ» (تفسیر برهان /جلد ۴ )
نظر کند و علم پیدا کند که از کجا بدست آورده است معنی ظاهری آیه همان غذایی جسمانی را می گوید ولی غذای روح را نیز از طریق قیاس اولویت می توان استفاده کرد چرا که انسان ترکیبی است از روح و جسم، همانگونه که جسم به غذا نیاز دارد روح با همین غذا به کمالات خواهد رسید دقت در غذای جسم و سپس در غذای روح هم از نظر محتوی و ساختمان ، هم از نظر طرق اکتساب، می تواند آدمی را در مسیر معرفت الله و تهذیب نفس و خودسازی پیش برد. «آری آدمی باید در غذایش به دقت بنگرد» و چه پرمعنی است همین یک جمله و آیه ی شریفه.
آیات بعد پیرامون زمین و آب و روییدن گیاهان و حبوبات و بالاخره غذای انسان و حیوانات سخن می گوید که انسان بنگرد حتی در غذا وعلوفه حیواناتی که می خواهد از گوشت آنها استفاده نماید.دقت و نظاره کند چرا که گوشت حیوان و شیر حیوان تحت تأثیر غذای او قرار میگیرد گوسفند بیابان چر با غیر آن کاملاً مشخص است صداها و آهنگها تأثیر عظیمی بر حیوانات می‌گذارد.
خداوند در قرآن کریم می فرماید:«وَ یُحِلَّ لَهُمُ الطََّیِباتِ و یّحَّرِمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ» (اعراف/ ۱۵۷)
مواد پاکیزه و سودمند را برای شما حلال و گوارا نمودیم و مواد آلوده و زیانبخش را برای شما حرام نمودیم.
در سوره ی بقره آیه ۱۶۸ می فرماید:
«کُلُوا مِمّا فی الْارِضِ حَلالاً طَیّباً» (بخورید از فرآورده های حلال و پاکیزه ی زمین)
در قرآن کریم سوره ی نحل آیه ۵ می فرماید:
«و الانعام خلقها لکم فیها دف ء و منافع و منها تاکلون» ( و خداوند چهارپایان را برای شما آفرید. در آنها وسیله ی گرما و منافعی است و از آنها تناول می کنید)
در آیه ای که در ابتدا ذکر شد خداوند از مرده خوردن و مرداری که به غیر ذبح شرعی انجام گرفته منع نموده چرا که طبع سالم از خوردن مردار تنفر دارد و آن را پلید می شمارد. خردمندان نیز خوردن مردار را منافی با کرامت انسان می دانند، و از این رو تمام ملتها و اهل کتاب خوردن مردار را حرام دانسته و مقید به ذبح حیوانند هر چند که در طریقه ی ذبح اختلاف دارند.
مسلمان باید از ثمره ی قصد، اراده، سعی و دسترنج خود تناول کند، و این معنای تزیکه و ذبح شرعی است بر خلاف مردار که محصول قصد و اراده و سعی و تلاش انسان نیست.
ذبح شرعی:
اگر حیوان حلال گوشت را به دستور شرع مقدس سر ببرند: چه وحشی باشد و چه اهلی، بعد از جان دادن، گوشت آن حلال و بدن آن پاک است، ولی حیوانی که انسان با آن وطی و نزدیکی کرده، حیوانی که نجاست خوار شده، اگر به دستوری که در شرع معین نموده اند آن را استبراء نکرده باشند، بعد از سربریدن گوشت آن حلال نیست.
حیوان حلال گوشت وحشی و حیوان اهلی که بعداً وحشی شد با سر بریدن پاک نمی شود ولی با شکار کردن گوشت آن پاک و حلال می شود.
حیوان حلال گوشت اهلی و حیوان وحشی که بواسطه تربیت اهلی شده با شکار کردن پاک و حلال نمی شود و با سربریدن حلال و پاک می شود.
حیوان وحشی در صورتی با شکار کردن پاک و حلال می شود که بتواند فرار یا پرواز نماید.
دستور سربریدن حیوانات:
در بریدن سرحیوان باید چهار رگ و شریان بزرگ گردن آن را از پایین برآمدگی زیر گلو بطور کامل ببرند، و اگر آنها را بشکافند کافی نیست.
چهار رگ و شریان با هم باید قطع شود اگر بعضی از چهار رگ را ببرند و صبر کنند تا حیوان بمیرد بعداً بقیه را ببرند فایده ندارد.
(شرایط سربریدن حیوان)
سربریدن حیوان پنج شرط دارد.
۱- کسی سر حیوان را می برد باید مسلمان باشد و دشمنی با اهل بیت نداشته باشد و بچه مسلمان که ممیز باشد یعنی خوب و بد را بفهمد می تواند سر آن را ببرد.(۱)
۲- سر حیوان را با چیزی ببرید که از آهن باشد و در نبود آهن و اضطرار با هر چیزی تبری می توان سر برید.(۲)
۳- در حال سربریدن جلوی بدن حیوان رو به قبله باشد و در صورت اضطرار و عدم العلم اشکال ندارد.(۳)
۴- وقتی می خواهد سر حیوان را ببرد نام خدا را ببرد. بسم ا… کافی است. اگر چه الحمد… و سبحان ا… که نام جلاله ا… در آن است کفایت می کند. از روی فراموشی اگر نگوید اشکال ندارد.(۴)
۵- بعد از سر بریدن حیوانی با حرکتی باید زنده بودن خود را در وقت ذبح معلوم نماید یا بطوری از او خون خارج شود که معلوم شود زنده بوده.(۵)
توجه شما را به بعضی از روایات معصومین علیه‌السلام معطوف می‌دارم.
۱- لا تَاکُل ذَبیحَهً الیَهُودِیِّ وَالنَصرانِیِّ وَ المَجوُسِیِّ وَجَمیعِ مَن خالَفَ الدّینِ الاّ ما اِذا سَمِعتُهُ یُذکَرَ اِسمَ الله علیها. «امام صادق(ع)»
۲- لابَاسَ باَن تاکُلَ ما ذبح بِحَجَر اِذا لَم تَجدُ حَدیدَهً. «امام صادق(ع)»
۳-سالَ عن ذَبیحَهٍ ذُبِحَت لِغَیرِ القِبلَهِ فَقالَ: کُل لابَاسَ بِذلِک ما لَم یتعمَّد «امام صادق(ع)»
۴- فَکُلُوا مِمّا ذکِرَ اسمُ الله علیه. و لا تَاکُلُوا مِمّا لم یُذکَرِ اِسمُ اللهِ عَلَیه. «امام باقر(ع)»
۵- سالَ ابوبصیر عن ابا عبدالله (ع) عن الشّاهِ تُذبِح فَلا تَتَحَرَّکَ و یهراق مِنها دَمٌ کثیرٌ عَبیطٌ
امام صادق(ع) فرمود لا باسَ بِهِ اذا سال الدَّم امام باقر(ع) فرمود اِن خرج الدّم فَکُل
نحر شرعی: سربریدن شتر
با رعایت پنج شرطی که برای سربریدن حیوانات گفته شد برای سربریدن شتر کارد برنده که از آهن تهیه شده است را در گلوی شتر در گودی بین گردن و سینه ی آن فرو کنند تا شریان خون دریده شود و خون جاری گردد. سپس چهار رگ بزرگ را قطع نمایند.
قابل توجه است سخن امام صادق(ع): در رابطه ذبح و نحر می فرماید:
(کُلُّ مَنْحُورٍ مَذْبوحٍ حَرامٌ وَ کُلُّ مَذْبوحٍ مَنْحُورٌ حَرامٌ)
حیوانی را که باید ذبح کرد اگر نحر کنند و حیوانی را که باید نحر کرد اگر ذبح کنند حرام و مردار می گردد.
مسائل جدید: اگر با دستگاهی یک مرتبه ده ها مرغ را ذبح می کنند یک بسم ا… کافی می باشد یعنی اگر با فشار کلیدی دستگاه عمل می کند و دهها مرغ و یا حیواناتی را که ذبح می توان کرد را یکجا ذبح کند با بردن نام خدا و فشار کلید این ذبح شرعی و صحیح است.
ذبح شرعی در آینه آیات و روایات و تأثیر آن در جامعه
حجت الاسلام مصطفی غزالی
مرکز آموزش جهاد کشاورزی اصفهان
بر شما حرام شده مردار، خون، گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد و گوشت حیوان حلال گوشتی که خفه شده باشد و یا به ضرب چوب مرده باشد و یا از بلندی افتاده باشد و یا به ضرب شاخ مرده باشد و باقی مانده از شکار درندگان مگر آنچه که زنده دریافته و خود سر آن را ببرد.
(مائده /۳)
هدف خداوند تبارک و تعالی کمال و تعالی انسان می باشد و آنچه باعث تکامل و تعالی انسان است بطور کامل و جامع معرفی می نماید و آنچه باعث تداعی و عدم تکامل است را حرام دانسته و نهی می فرماید خوردنی ها و آشامیدنی ها سالم نه تنها جسم را به کمال می رسانند بلکه روح انسان را برای دریافت انوار تابناک الهی مهیا می گرداند.
و از آنجایی که انسان قدرت سازگاری با محیط را دارد. آثار و برکات خوردنی ها و آشامیدنی ها مذکور را تجربه کرده است. خداوند تبارک و تعالی در قرآن مجید می فرماید:
«فَلْیَنْظُرِ ِالانْسانُ اِلی طّعامِهِ» (عبس/۲۴)
انسان باید به غذای خود بنگرد. نزدیکترین اشیاء به انسان غذای او است که با یک دگرگونی جز بافت وجود او می شود و اگر به او نرسد به زودی از بین می رود منظور از نگاه کردن در غذا به معنی دقت و اندیشه در غذا می باشد. بر این اساس وتوجه به تعداد زیادی آیات و روایات که برخی از آنها در اصل مقاله آمده است متوجه می شویم که استفاده از غذای سالم و حلال آثار عظیمی در جسم و روح انسان دارد و گواه آن دستورالعمل های کاملی می باشد که در شرع مقدس اسلام به آن اشاره شده است. که این مقاله سعی دارد گوشه ای از آن را ارائه دهد.
