بررسی فقهی حلیت موجودات آبزی
از دیدگاه فقه جعفریو فقه اهل سنت
گرد آورنده : ابوالفضل مرادی
تابستان ۸۶
شهرستان فریمان
مقدمه
در قرآن به طور صریح از ماهی با دو کلمه ( حوت ) مجموعاَ ۵ بار و( نون ) یک بار یاد شده است وکلمه سمک به کار نرفته است شاید بدین جهت بوده که بیشتر اوقات عرب از سمک به حیتان ونینان یاد می کند .
البته در روایات اهل البیت (ع ) ودر کتابهای حیوان شناسی از کلمه سمک استفاده شده است واز دو کلمه قرآنی فوق به ندرت استفاده شده است .
ممکن است در زمان نزول وحی کلمه حوت ونون زیاد استعمال می شده ولی در زمان صدور روایات وتدوین کتابهای لغت کثرت تداول از آن سمک باشد
زیرا از نون به حوت تفسیر شده واز حوت به سمک تفسیر شده است . ولی وقتی می خواهند سمک را معنی کنند به مشخصات آن از قبیل آبزی و… اشاره می کنند که تا حدودی جامع ومانع باشد .
در تعریف ماهی آمده است : ماهی جانوری آبزی است که خون سرد وضربان قلب بسیار کندی دارد . مشخصه آن دارا بودن اندامهای حرکتی شامل باله های مختلف است که در سطح بدن قرار گرفته وپوست زره مانند است . در بدن ماهی دستگاه ایمن سازی وجود دارد که شامل بافت ها واندام ها وسلول هایی است که در مقابل ورود سلولهای بیگانه وعفونت ها بدن را حفظ می کند وبه آن غذای سلامتی گویند .
بعضی از عارفان گفته اند برای شرافت ماهی کافی است که ظرف ومسکن یونس پیامبر بود .
خداوند در سوره نحل آیه/۱۳ بیان می دارد:
وهوالذی سخر البحر لتاکلوا منه لحماَ طریاَوتستخرجوا منه حلیه تلبسونها وتری الفلک مواخر فیه ولتبتغوا من فضله ولعلکم تشکرون
او کسی است که دریا را مسخر شما ساخت تا از آن گوشت تازه بخورید ووسایل زینتی برای پوشش از آن استخراج کنید وکشتی ها را می بینید که سینه دریا را می شکافند تا شما ( به تجارت بپردازید )واز فضل خداوند بهره گیرید شاید شکر نعمتها را به جا آورید.
نکته قابل توجه در این آیه در خصوص ( لتاکلوا لحماَ طریاَ ) است که غذای انسان از دریا این سفره بی کران الهی منحصر در ماهی و آبزیان دریا با شرایط خاص است که در این مختصر سعی بر این شده است که شرایط حلیت, دلایل حلیت,آرای
فقیهان اهل سنت , آرای فقیهان معاصر شیعه وبعضی از استفتائات بیان شود .امید است که مطالب این مقاله ارباب فضل را به کار آید وخدمت ناچیز ما مورد رضای الهی قرار گیرد.ان شاء الله
——————————————-
۱- سوره کهف آیه ۶۳ / ۲-صافات /۳۷
–۳-قلم /۴۸—۴-کهف /۶۱—۵-اعراف/۱۶۱
۲
—سوره انبیاء آیه ۸۷
۱
( بخش اول )
شرایط حلیت ماهی
الف ) پیشینه مسا له از نگاه فقهاء
بی تردید بررسی تاریخ مباحث علمی به ویژه مباحث فقهی که بر گرفته از منبع
زلال وحی ومفسران آن یعنی ائمه معصومین (ع ) است در فهم مطلب تا ثیر زیادی دارد از این رو , نگاه اجمالی به تاریخ تطوراین مساله ضروری می نماید .
۱)
شیخ صدوق متوفای ۳۸۱ می نویسد:« ماهی ای را که فلس دارد بخور»
۲)
شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ مینویسد : « اما حیوانات دریا خوردن چیزی ازآن
مباح نیست به جز ماهی مخصوصی که پولک دارد واز غیر آن باید دوری شود
»
۳)
سلار متوفای ۴۶۳ می نویسد : « ماهی دو قسم است : ۱- دارای پولک ۲- بدون پولک اولی حلال ودومی حرام است
۴)
قاضی ابن براج متوفای ۴۸۱ می نویسد : « شکار دریا سه قسم است وقسمی که خوردن آن درهر صورت حلال است عبارت است از ماهی ای که پولک داشته باشد
۵)
ابن حمزه متوفای ۵۸۰ می نویسد : « ماهی دو قسم است دارای پولک وبدون پولک ماهی پولک دار اگر تز کیه شود حلال است »
۶)
ابن زهره متوفای ۵۸۵ می نویسد:« ماهی حلال نبست مگرآنکه دارای پولک باشد »
۷)
ابن ادریس متوفای ۵۹۸ می نویسد : « ماهی اگر پولک داشته باشد خورده
می شود وآن پولک پوست است ولی آن ماهی که پولک ندارد گر چه اسم ماهی برآن نهاده شود خوردنش حلال نیست
»
۸)
محقق حلی متوفای ۶۷۶ می نویسد :« از حیوان دریا خورده نمی شود مگرماهی که پولک داشته باشد»
——————————-
۱-المقنع /ص ۴۲۳
۲-النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی ج۲ ص۵۹۱
۳-المراسم العلویه سلسله الینابیع الفقهیه ج۲۱ ص۷۹
۴-المهذب ج ۲ ص ۴۳۸
۵-الوسیله / ص ۳۵۴
۶-غنیه النزوع الی علم الاصول والفروع ص ۱۴۵
۷-السرایر ج۳ ص۹۸
۸-شرایع الاسلام ج۳ ص ۲۱۷
۲
۹)
یحیی بن سعید حلی متوفای ۶۹۰ می نویسد : « از حیوانات دریا حلال نیست مگر ماهی ای که دارای پولک باشد»۱
۱۰)
علامه حلی متوفای ۷۲۶ می نویسد :« از حیوانات دریایی حلال نیست به جز ماهی ای که پولک داشته باشد »۲ آنچه ملاحظه شد نظرات برخی از فقیهان صدر اول است که با آرای آنان به لحاظ نزدیک بودن به روزگار ائمه معصومین (ع) برخورد روایت می گردد. از این بررسی اجمالی نکات زیر استفاده می شود :
۱) تمامی فقهاء در این که ماهی پولک دار حلال است اتفاق نظردارند.
۲) برخی از فقهاء مانند شیخ مفید متعرض حکم فقهی آبزیان نشده اند .
۳) میان فقهاء در برخی از اقسام ماهی اختلاف است که آیا حلال است یا حرام ؟
۴) میان فقهاء نسبت به دیگر آبزیان وپرندگان دریایی اختلاف نظر وجود دارد .
( بخش دوم )
دلایل حلیت
———————-
۱) اجماع
بی شک ماهی از میان آبزیان حلال گوشت است به شرط آنکه پولک داشته باشد .
محقق حلی درجلد سوم شرایع الاسلام ص ۲۲۰می نویسد :بخش اول در مورد حیوانات دریایی است از حیوانات به جز ماهی که دارای پولک است جایز نیست خورده شود .براین مدعا که مورد پذیرش مشهور فقهاء است به امور زیر ممکن است استدلال شود .
صاحب جواهر در شرح کلام محقق در کتاب جواهر الکلام ج ۳۶ ص ۲۴۰ می نویسد :از حیوانات دریایی ماهی وپرندگان آن حلال گوشتند واختلافی میان فقهای شیعه در این مطلب نیست . همانگونه که صاحب مسالک نیز به این مطلب اعتراف کرده بلکه در کتاب خلاف وغنیه وسرایر ومعتبر وذکری وفوائد وشرایع ادعای اجماع شده است واین اجماع اگر به گونه ای بیان شود که ادعای محصل بودن آن ممکن باشد حجت است .
ابن ادریس در مقام رد شیخ طوسی که خوردن مارماهی ومانند آن را مکروه دانسته در کتاب السرایر الحاوی لتحریر الفتوی ج ۳ ص ۹۹ می نویسد این که مارماهی ومانند آن حلال گوشت باشد ولی با کراهت , صحیح نیست زیرا با اصول مذهب شیعه مخالف است واجماع اصحاب بدون اختلاف عبارت است ازاینکه از حیوانات دریایی به جز ماهی چیزی خورده نمی شود مگر آنکه دارای
پولک باشد . اگر چه از ظاهر کلام صاحب جواهر استفاده می شود که او اجماعات ادعایی را محصل می داند لیکن به نظر می رسد که این اجماع مدرکی باشد زیرا تمامی فقهاء که ادعای اجماع کرده اند به روایات نیز استدلال کرده اند . البته از
آنجا که در این مساله هیچ اختلافی وجود ندارد واز سوی دیگر برخی از عبارات مدعیان اجماع به گونه ای است که مدرکی بودن آن را منتفی می کند بعید نیست اگربگوییم اجماع در اینجا دلیل مستقلی بوده وکاشف از قول معصوم ( ع ) است .
از باب نمونه مقدس اردبیلی در کتاب مجمع الفایده والبرهان ج۱۱ ص ۱۸۷ می نویسد :
بر حلال بودن ماهی پولک دار ادعای اجماع مسلمانان شده است .بنابراین یکی از دلایل حلال بودن ماهی پولک دار اجماع است شاید بتوان گفت این حکم از ضروریات فقهی میان مسلمانان است .
———————–
۱-الجامع الشرایع ص ۳۸۰
۳
۲-قواعد الاحکام ص ۲۷۷
۲) آیات
یکی از دلایل حلال ماهی پولک دار , آیات قرآنی است این آیات به اطلاق یا عموم براین حکم دلالت دارد در اینجا به دو نمونه اشاره می شود .
۱) سوره انعام آیه ۱۴۴:
قل لااجد فیما اوحی الی محرماَ علی طاعم یطعمه الا ان یکون میته او دماَ مسفوحاَ او لحم خنزیر فانه رجس او فسقاَ اهل لغیر الله:
بگو در آنچه به من وحی شده حرام شده ای نمی یابم بر هیچ خورنده ا ی که آن را بخورد مگر آنکه مرداری باشد یا خون زیخته ای یا گوشت خوک که آن پلید است یا آنکه به نافرمانی جز نام خدا بر خوانده باشند .
۲) سوره اعراف آیه ۱۵۷:
ویحل لهم الطیبات ویحرم علیهم الخبائث
چیزهای پاکیزه را برایشان حلال وپلیدی را بر آنها حرام می کند .
این دو آیه به اطلاق دلالت دارند که ماهی پولک دار , حلال گوشت است زیرامصداق برای میته ودم وآنچه که در آیه اول حرام شده ونیز مصداق خبائث که درآیه دوم حرام شده نیست بلکه مصداق طیبات است .ممکن است بر استدلال مزبور اشکال شود که این دو آیه در مقام بیان اینکه آیا ماهی حلال گوشت است یا نه ؟ نیست .
در جواب باید گفت : با توجه به دنبال آیه اول که در مقام بیان گوشت های حرام است جایی برای این اشکال باقی نمی ماند . اشکال دیگر اینکه اطلاق وعموم آیات , به روایات وارد شده در مورد حرمت ماهی تخصیص خورده است . در جواب این اشکال باید گفت روایاتی که از گوشت ماهی منع کرده اند اختصاص دارند به ماهی ای که پولک ندارد اما آن ماهی که پولک دارد مورد نهی هیچ روایتی قرارنگرفته است بنابراین استدلال به آیات نیز تمام است
۳) روایات
مهم ترین دلیل بر حلال بودن ماهی پولک دار روایات است . این روایات از نظردلالت وسند تمام است وچون بیان تمامی آنها اطاله کلام است از این رو به ذکر چندمورد اکتفا می کنیم .
۱) حماد بن عثمان : قال قلت لابی عبدالله (ع) : جعلت فداک الحیتان ما یوکل منها ؟
قال : ما کان له قشر
حماد بن عثمان از امام صادق (ع) می پرسد: از ماهی ها کدام حلال گوشت است ؟
امام می فرمایند : ماهی ای که پولک دارد .
———————-
وسایل الشیعه /ج۱۶ ص۳۹۷
۴
۲)عن مسعده بن صدقه عن ابی عبدالله (ع) : ان امیر المومنین (ع) کان یرکب بغله رسول الله ثم یمر بسوق الحیتان فیقول : لا تاکلوا ولا تبیعوا ما لم تکن له قشر۱
مسعده بن صدقه از امام صادق (ع) نقل می کند : روش حضرت علی (ع) این بود که سوار بر مرکب رسول الله (ص) وبه بازار ماهی فروشان می رفت ومی فرمود:
آگاه باشید ازگوشت ماهی ای که پولک ندارد نه بخورید ونه آن را بفروشید
۳) عن الصادق (ع) : کل من السمک ما کان له فلس ۲
امام صادق (ع) فرمودند : از ماهی ای که پولک دارد بخورید .
این روایات از نظر دلالت هیچ اشکالی ندارد واز نظر سند در میان این روایات روایات معتبره به طورمسلم وجود دارد واین روایات معارض هم ندارند .بنابراین دلالت روایات نیز بر مدعا تمام است .
نظرات فقهای اهل سنت
۱) حنفیه می گوید : خوردن آبزیانی که به شکل ماهی نیستند حلال نیست . بنابراین خوردن انسان وخنزیر واسب دریایی ومانند آن حلال نیست مگر جریث ومارماهی ونیز تمامی انواع ماهی حلال است . مگر طافی که عبارت است از ماهی خفه شده
در آب که روی آب قرار گرفته در حالی که پشت به طرف آب وشکم به طرف آسمان است که خوردن این نوع نیز حرام است .۳
۲) مالکیه می گویند : تمامی حیوانات آبزی که در دریا زندگی می کنند حلال هستند وچیزی از آنها حرام نشده است .۴
۳) شافعیه معتقدند : خوردن آبزیانی که در دریا زندگی می کنند گرچه به شکل ماهی نباشد حلال است هر چند به شکل خنزیر وآدم باشند همانگونه که خوردن جریث که ماهی ای است به شکل روباه حلال است ونیز دیگر انواع ماهی ها به جز
تمساح حلال گوشتند .۵
۴) حنابله معتقدند : خوردن آبزیانی که در دریا زندگی می کنند گرچه به شکل ماهی نباشد حلال است هر چند به شکل خنزیر وآدم باشند همانگونه که خوردن جریث که ماهی ای است به شکل روباه حلال است ونیز دیگر انواع ماهی ها به جز تمساح ومارماهی حلال گوشتند .۶
فقهای اهل سنت افزون بر این که نظراتشان با فقیهان امامیه تفاوت زیادی دارد میان مذاهب چهارگانه خودشان نیز اختلاف وجود دارد.
———————–
۱- وسایل الشیعه /ج۱۶ ص۲۹۸
۲-وسایل الشیعه /ج۱۶ ص۳۹۸
۳- الفقه علی المذاهب الاربعه /ج۲ ص۵
۴-الفقه علی المذاهب الاربعه /ج۲ ص۵
۵-الفقه علی المذاهب الاربعه /ج۲ ص۵
۶-الفقه علی المذاهب الاربعه /ج۲ ص۵
۵
آرای فقهای معاصر
امام خمینی (ره) دراین باره می نویسد :
لایوکل من حیوان البحر الا السمک والطیر فی الجمله فیحرم غیره من انواع حیوانه
حتی ما یوکل مثله فی البر کبقره علی الاقوی
از حیوانات دریایی جز برخی ماهیان خورده نمی شود بنابراین انواع دیگر حیوانات دریایی حرام است بنا بر اقوی هر چند همانند آنها درخشکی مانند گاو خورده شود .۱
حضرت امام (ره) درباره شرایط حلال بودن ماهی می نویسد :
لا یوکل من السمک الا ما کان له فلس وقشور بالاصل وان لم یتق وزالت بالعارض کالکنعت
از ماهیان جز آنچه در اصل خلقت دارای فلس وپوست است خورده نمی شود .هر چند فلس آن باقی نباشد مانند ماهی کنعت ( ماهی بد اخلاقی که با زدن خود به سنگ وصخره فلس هایش می ریزد .۲
ایشان درباره روبیان ( میگو ) می نویسند :
الاربیان المسمی فی لسان اهل هذا الزمان بالروبیان من جنس السمک الذی له فلس فیجوز اکله
اربیان که در این زمان روبیان نامیده می شود از جنس ماهی فلس دار است پس خوردنش جایز است .۳
آیه الله حکیم درباره حیوانات دریایی می نویسد :
لایوکل منه الا السمک له فلس واذا شک فی الفلس بنی علی الحرمه ویحرم المیت الطافی علی وجه الماء والجلال منه حتی یطعم علفاَ طاهراَ یوماَ ولیلهَ
از حیوانات دریایی به جز ماهیان فلس دار خورده نمی شود وهر گاه در داشتن فلس شک شود حرام است ونیز ماهی مرده ای که بر روی آب قرار گرفته و ماهی جلال
( نجاست خوار ) حرام است مگر آنکه یک شبانه روز غذای پاک بخورد .۴
آیه الله خویی نیز قول آیه الله حکیم در منهاج الصالحین را پذیرفته اند وتنها جمله حتی یزول الجلل منه عرفاَ تغییر داده اند یعنی نظرشان این است که ماهی نجاست خوار حرام است مگر آنکه عرفاَ نجاست از بدن ماهی از بین برود .۵
————————–
۱-حریر الوسیله /ج۲ ص ۱۳۷ مساله ۱
۲-تحریر الوسیله /ج۲ ص ۱۳۷ مساله۲
۳-تحریر الوسیله /ج۲ ص ۱۳۷ مساله۳-۲-۱
۴- منهاج الصالحین /ج۲ ص ۳۶۷ مساله ۱
۵-منهاج الصالحین /ج۲ ص ۳۴۴ مساله ۱۶۷۸
۶
( خاتمه )
استفتا ئات
—————————
۱) اگر در شکم ماهی صید شده به وجه شرعی , ماهی مردهای پیدا شود چه حکمی دارد؟
آیت الله خامنه ای : ماهی صید شده حلال است
آیت الله سیستانی : به احتیاط واجب حرام است .
آیت الله فاضل لنکرانی : اگر از ماهیان حلال گوشت باشد حلال است
آیت الله مکارم شیرازی : احتیاط اجتناب است
۲) گفته می شود اخیراَ ماهی را با برق در میان آب بی هوش وسپس صید می کنندچنین صیدی چه حکمی دارد؟
آیت الله خامنه ای : تذکیه ماهی به اخراج ماهی از آب است در حالی که زنده است ویا به گرفتن ماهی است اگر خودش از آب خارج شده باشد.
آیت الله سیستانی : اگر زنده صید شود اشکال ندارد .
آیت الله فاضل لنکرانی : اگر زنده در تور ماهیگیری گرفتار شود حلال است .
آیت الله مکارم شیرازی : اشکالی ندارد .
۳) اگر فلس برخی از ماهی ها با چشم معمولی دیده نشود ولیکن با چشم مسلح دیده شود حکم صیدشان چیست؟
آیت الله خامنه ای : به شهادت اهل خبره اگر ماهی فلس دارد حلال است وگرنه حرام است
آیت الله سیستانی : اگر فلس بر آن صدق کند عرفاَ کافی است آیت الله فاضل لنکرانی : حلال می باشد .
آیت الله مکارم شیرازی : کافی نیست
۴) صید ازروی لهو چه حکمی دارد حکم حیوان صید شده چیست ؟
آیت الله خامنه ای : علی الاحوط سفر برای حرام است هر چند صیدحلال است اگر دارای سایرشرایط صید باشد
آیت الله سیستانی : اشکال ندارد
آیت الله فاضل لنکرانی :مانعی ندارد وماهی صید شده حلال است آیت الله مکارم شیرازی : گوشت آن اشکال ندارد
۵) ملاک لهوی بودن صید چیست؟ آیا صید ماهی از باب تفریح لهوی است یا نه ؟
آیت الله خامنه ای : شکار برای خوشگذرانی صید لهوی است وفرقی میان صید ماهی یا شکار حیوانات نیست .
آیت الله سیستانی : صید لهوی آن است که برای تفریح می شود ولی اشکال ندارد تنها حکم خاص آن تمام بودن نماز در سفری است که به آن قصد باشد .
آیت الله فاضل لنکرانی : بلی از باب تفریح صید لهوی می شود .
آیت الله مکارم شیرازی : هرگونه صید تفریحی که مورد نباز برای زندگی شخصی یا تجارت یا امثال آن نباشد لهوی محسوب می شود
۶) آیا صید در سفر معصیت جایز است ؟
آیت الله خامنه ای : در هر صورت صید حلال است اگر شرایط دیگر صید را داراباشد.
۷
آیت الله سیستانی : جایز است
آیت الله فاضل لنکرانی : مانعی ندارد .
آیت الله مکارم شیرازی : اگر صید لهوی نباشد اشکالی ندارد
۷) در صید ماهی آیا لازم است صیاد مسلمان باشد ؟
آیت الله خامنه ای : در صید ماهی لازم نیست صیاد مسلمان باشد .
آیت الله سیستانی : لازم نیست .
آیت الله فاضل لنکرانی : خیر
آیت الله مکارم شیرازی : لازم نیست
والسلام علیکم ورحمه الله وبرکاته
۸
ابوالفضل مرادی ۳/۶/۱۳۸۶
چکیده مقاله
بررسی فقهی حلیت موجودات آبزی از دیدگاه فقه جعفری وفقه اهل سنت
در قرآن به طور صریح از ماهی با دوکلمه ( حوت ) مجموعاً ۵ بار و( نون ) یک بار یاد شده است و کلمه سمک با کار نرفته است . شاید بدین جهت بوده که بیشتر اوقات عرب از سمک به حیتان و نینان یاد می کند.
خداوند در سوره نحل آیه ۱۳ بیان می دارد .
و هو الذی سخر البحر لتاکلو منه لحما طریا و تستخرجو منه حلیه تلیسونها و تری الفلک مواخر فیه و….
او کسی است که دریا را مسخر شما ساخت تا از آن گوشت تازه بخورید و وسایل زینتی برای پوشش از آن استخراج کنید .
نکته قابل توجه دراین آیه درخصوص ( لتاکلو لحما طریا) است که غذای انسان از دریا این سفره بی کران الهی منحصر درماهی و آبزیان دریا با شرایط خاص است . که دراین مقاله شرایط حلیت ، دلایل حلیت ، آرای فقیهان اهل سنت ، آرای فقیهان معاصر شیعه و بعضی از استفتائات بیان می شود .
بخش اول مقاله درخصوص شرایط حلیت ماهی بحث شده است . که با بررسی اجمالی نکات ذیل استفاده می شود .
۱- تمامی فقها دراین که ماهی پولک دار حلال است اتفاق نظر دارند .
۲- برخی از فقها مانند شیخ مفید متعرض حکم فقهی آبزیان نشده اند .
۳- میان فقهاءدر برخی از اقسام ماهی اختلاف است که آیا حلال است یا حرام؟
۴- میان فقهاء نسبت به دیگر آبزیان و پرندگان دریایی اختلاف نظر وجود دارد .
بخش دوم درخصوص دلایل حلیت بحث شده است که سه دلیل مورد بررسی قرار گرفته است . دلیل اول اجماع فقها برحلیت موجودات آبزی حلال گوشت است . دلیل دوم آیات قرآنی که به اطلاق یا عموم برحکم حلیت دلالت دارد به طور مثال آیه ۱۴۴ سوره انعام و آیه ۱۵۷ سوره اعراف شاهد براین مطلب هستند . دلیل سوم روایات ائمه معصومین علیم السلام که ازنظر دلالت وسند تمام هستند .
بعد از بیان دلایل حلیت آرای فقهای مالکی ، مالکی حنبلی ، شافعی و حنفی بیان شده است و پس از آن آرای فقهای معاصر شیعه مطرح گردیده است . و درخاتمه مقاله تعدادی از استفتائات درخصوص موجودات آبزی بیان شده است .
Jurisprudency study of marines lawful to eat from point of the jafari sect and the Sunnites fegh jurisdiction.
The god explicitly mentions fish in the quran 5times in ( hut)and in the form of (nun) just one time and doesn’t apply (samk) the god almighty says in
He is who conquered the see for you to eat fresh meet from it and exploit beautifying jewels from it.
Considerable point in this versus about that states provided humans food from sea-the divine .
Boundless table –ristricts to the fish and marines on especially conditions.
In this essay we indicate reasons conditions of lawful to eat it the Sunnites and the Shiites consideration and some of seeing advices on it .
The first section discuses about the conditions of lawful to eat the fish as follow :
۱-all of the jurisconsults belive in that the fish –scale are lawful.
۲- some of the jurisconsults such as sheikh-e-mofid hasnot prevented the juridical commandment of the marines.
۳-the jurisconsults have diversity of opinions about the sonu of fish whether lawful or not?
۴- the jurisconsults have diversity of opinions about other marines beings and sea birds.
In the second section of the essay you see the reasons about the lawful containing three reasons as follow:
۱- the consensus of the jurisconsults on the lawfullity of the marines.
۲- The qurani versuses that generally indicate the lawfullity of the fish –for instance
۳- The fourteen innocents narrations which complete from point of guidance and documentation.
