دکتر اسماعیل باشی کارشناس اداره کل دامپزشکی استان اصفهان

دکتر  شهرام موحدی کارشناس اداره کل دامپزشکی استان اصفهان

دکتر  امیر اسد اله راجرز – کارشناس اداره کل دامپزشکی استان اصفهان

halal@esfahanvet.com

خلاصه مقاله :

اسلام دومین دین بزرگ دنیااز نظر تعداد پیروان  و از نظر رشد در قرن بیستم  اولین دین در حال رشد در دنیا معرفی می شود(۲۶) . بازار محصولات حلال در دنیا بدلیل استقبال مسلمانان رو به گسترش است و در این میان کشورهای اسلامی و غیر اسلامی زیادی اقدام به تولید محصولات حلال از جمله انواع گوشت با نشان حلال کرده اند (۲۳). در حال حاضر مسلمانان در حدود ۳۷ درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده اند(۲۶) . تجارت جهانی محصولات حلال در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود(با توجه به نبود دسته بندی جدا برای محصولات حلال در تجارت جهانی برخی منابع میزان آن را تا حدود ۸۰۰ میلیارد دلار نیز ذکر کرده اند (مقایسه بازار محصولات حلال از سال ۲۰۰۴ الی ۲۰۰۷ حدود ۱۲% رشد را نشان می دهد .در بازار حلال در حال حاضر بیش از ۱۰۰ نوع فراورده وجود دارد که حدود ۷۰% از این محصولات از نوع گوشت و یا فراورده های آن می باشند(۲۱و۲۲) . در میان  کشورهای غیر اسلامی استرالیا ،برزیل ، نیوزیلند ، ایرلند ، کانادا و آمریکا  بیشترین محصولات حلال را تولید و صادر می کنند به طوری که در حال حاضر استرالیا به ۷۰ کشور جهان محصولات حلال خود را صادر می کند(۲۷)  . مهمترین بازار مصرف فراورده های حلال شامل جنوب آفریقا ، جنوب شرقی آسیا ، خاورمیانه و شمال آفریقا می باشد.  در میان کشورهای مسلمان  مالزی در زمینه تعریف و استفاده از نشان گوشت حلال پیشتاز می باشد . در این مقاله میزان واردات محصولات حلال در کشورهای اسلامی از سال ۲۰۰۴ الی ۲۰۰۷ بررسی و مورد تحلیل قرار گرفته است . بررسی ها نشان می دهد که بازار محصولات حلال رو به رشد است و تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۵% کل محصولات غذائی ، کشاورزی دنیا از نوع حلال خواهد بود .

مقدمه :

بازار محصولات حلال در بازارهای جهانی به تازگی مورد توجه قرار گرفته است و بیشتر مسلمانان که تا کنون در اروپا و آمریکا به محصولات حلال به خصوص گوشت دسترسی نداشتند اکنون می دانند که می توانند گوشت حلال و دیگر محصولات را در بازارها بیابند و این خود سبب تقاضای بیشتر برای این محصولات گردیده است از طرفی گسترش اسلام به مناطق غیر اسلامی نیز سبب به وجود آمدن بازارهائی برای  انواع محصولات حلال بخصوص گوشت شده است(۲۱و۲۲و۲۰) . مصرف مواد غذائی  حلال بعد از نماز در قران بسیار تاکید شده است به طوری که ۲۰ آیه از قرآن به آن اختصاص داده شده است (تمام این آیات همراه با ترجمه در پیوست شماره ۱ آورده شده است . ) در میان احادیث و روایات اسلامی نیز تاکید بر خوردن مواد غذائی حلال که عمده آن مربوط به انواع گوشت حلال می باشد تاکید شده است .

•  اصولا گوشت به عنوان ماده غذائی برتر دربین مواد غذائی در اسلام معرفی شده است به طوری که  پیامبر گرامی اسلام می فرماید : بر شما باد خوردن گوشت ، چون گوشت  ،  گوشت  می آورد . هر کسی چهل روز بر او بگذرد و در آن فاصله  گوشت  نخورده باشد بد خلق خواهد شد . و هر کسی بدخلق شد به او  گوشت  بخورانید . ( وسائل ۱۷/۲۶) و نیز می فرماید : هر کسی چهل روز بر او بگذرد و  گوشت  نخورده باشد باید قرض الحسنه بگیرد و  گوشت  بخورد . ( وسائل ۱۷/۲۶) . در روایت دیگری از رسول خدا چنین آمده است پیامبر(ص) به روایت امام صادق (ع) : آقای خوراک دنیا و آخرت  گوشت  است و آقای نوشابه های دنیا و آخرت آب ( وسائل ۱۷/۲۷)  همچنین از امام باقر علیه السلام روایت شده است که : آقای خوراکیها  گوشت  است . ( بحار ۶۶/۶۰)   همچنین امام  صادق  علیه السلام می فرماید :  گوشت  از گوشت به رویش می آید و هر کسی آن را چهل روز ترک کند ، خلق او بد می شود ، آن را بخورید که بر توانایی چشم و گوش شما می افزاید ( وسائل ۱۷/۲۶)

با توجه به رشد روز افزون درخواست گوشت حلال و بازار عظیم کشورهای اسلامی که حدود ۳۷% جمعیت جهان را شامل می شوند در سال های اخیر در حدود ۱۲ درصد از تولیدات محصولات غذائی کشاورزی  در دنیا از نوع حلال می باشد (۹,۲۶) . البته این این تولیدات بیشتر از نوع خوراکی و گوشت می باشند اما شامل انواع مواد آرایشی و بهداشتی نیز می شوند(۱۴و۸) . به طور مثال در مالزی رنج وسیعی از محصولات دارای نشان حلال می باشند که شامل سوسیس ، کالباس ، فراورده های گوشتی ، نوشیدنی های میوه ای و حتی چای و کاکائو می شود(۸) . دلیل درج علامت حلال بر روی این محصولات  اعتقاد برخی از مسلمانان مبنی بر اینکه تولیدات تهیه شده به وسیله غیر مسلمان را حرام می دانند می باشد اما برخی از شرکت ها هم برای بالا بردن بازار فروش خود در کشورهای اسلامی دست به درج این نشان ها بر روی محصولات خود نموده اند(۱۸) . بسیاری از مسلمانان زندگی خود را بر اساس قرآن ، سنت و احکام اسلامی با هم هماهنگ می نمایند و اکنون با ارائه و استفاده نشان حلال سفره های آنها نیز طاهر و پاکیزه خواهد شد . اکنون که نشان حلال در دنیا معرفی شده است بسیاری از مسلمانان تازه از خود می پرستند تا کنون چه می خورده اند و دوست دارند که غذای حلال بخورند (۷).

جمعیت مسلمانان جهان :

تعداد مسلمانان جهان به گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۶/۱ میلیارد نفر می باشد که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ میلادی حدود ۳۰ درصد از کل جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل دهند(۱۶) .

جمعیت ۶۲۵  میلیون نفری مسلمانان در دیگر کشور های غیر اسلامی(۲۱و۲۲) .

بازار حلال در قاره آسیا :

در دنیا بیشترین جمعیت مسلمانان  جهان در این قاره وجود دارد(۲۶) . دو کشور پرجمعیت هند و پاکستان  که تعداد زیادی مسلمان را در خود جا داده اند میانگین مصرف گوشت پائینی دارند و هم اکنون جزء کشورهای تولید کننده گوشت با نشان حلال نمی باشند . مالزی ، تایلند ، سنگاپور ، فیلیپین ، برونئی و چین در بازار گوشت حلال قرار دارند و نشان حلال در این کشورها به خوبی شناخته شده است. فیلیپین در زمینه تولید محصولات حلال نظیر گوشت با امارات متحده عربی  قرارداد همکاری منعقد نموده و کشور امارات در سال ۲۰۰۷ میزان ۲۰ میلیون دلار از کشور فیلیپین گوشت حلال وارد نموده است (۵) . بخصوص در مالزی که به عنوان پیشتاز تولید این محصولات  در دنیا مطرح است و دولت این کشور برای تولید کننده ها این محصولات تسهیلات ویژه ای را در نظر گرفته است.(۲۲). دولت مالزی در صدد است ه این کشور را به مرکز تولید محصولات حلال و عرضه آن در زنجیره تامین بین المللی تبدیل نماید(۱۵)  ارزش صادرات مواد غذایی فرآوری شده مالزی در سال ۲۰۰۵ حدود ۱.۷ میلیارد دلار بوده که ۱.۲% کل صادرات صنعتی آن می باشد. بازار اروپا در نظر دارد تا محصولات حلال مورد نیاز ۲ میلیارد نفر مسلمان جهان را طی دهه آینده تامین نماید (۳۰ میلیون نفر مسلمان در اروپا).زنجیره های معروف بین المللی  Tesco وCarrefour تمایل دارند تا از کشور مالزی به عنوان مرکز تولیدات حلال جهت توسعه بازار محصولات شان استفاده نمایند به  نحوی که ۴۰% از محصولات حلال تولیدی تحت برند آنها عرضه شود و این موضوع موقعیت خوبی را برای کشور مالزی ایجاد خواهد نمود و وزارت صنعت و تجارت بین الملل مالزی نیز صنایع غذایی کشور را برای ایجاد آمادگی در این زمینه ترغیب می نماید.(۱۵). سنگاپور هم قدم هائی را برای افزایش تولید  محصولات حلال در کشور خود برداشته است که شامل تبلیغات گسترده برای محصولات در خاور میانه نیز می شود (۱۱). تایلند به عنوان کشور پیشتاز در تکنولوژی حلال و علوم مربوط به آن و آزمایش های وابسته به آن در جهان مطرح است. مالزی با توجه به رونق بازار محصولات حلال میلیون ها دلار هزینه جهت راه اندازی آزمایشگاه مجهز به منظور کشف روش های پیشرفته جهت تشخیص گوشت حلال از غیر حلال نموده است. پیشبینی می شود این آزمایشگاه در سال ۲۰۱۱ به بهره برداری برسد .  ( ۱۴ ) . برونئی هم همکاری هائی را با شرکت های استرالیائی برای تولید و عرضه گوشت حلال با کیفیت و بسته بندی عالی  آغاز کرده است . چین به عنوان فرصت طلب در بازارهای دنیا راه خود را به بازار حلال باز نموده است و سعی می کند با تولید محصولات دارای نشان حلال در بازار حلال جهانی سهم عمده ای را به خود اختصاص دهد .نقطه قوت چین در بازارهای جهانی در حال حاضر دسترسی به نیروی کار ارزان و پر تلاش است .   چین در حال حاضر موفق به کسب استاندارد محصولات غذائی و بهداشتی اروپا (EC) شده است و موافقت نامه بین چین و اتحادیه اروپا  رد و بدل شده و تعدادی از شرکت های چینی  نیز موفق به کسب لیسانس آن شده اند که به انها اجازه صدور محصولات غذائی به اروپا را می دهد . صادر کننده های هندی در تلاش برای استقرار سیستم های  HACCP, ISO  هستند و می کوشند تا نشان حلال را از کشورهای اسلامی برای صدور محصولات خود به آن کشورها دریافت کنند . در ژاپن رستوران هائی وجود دارد که غذای حلال سرو می کنند همچنین تعدادی از فروشگاهها محصولات حلال یخ زده نظیر گوشت را عرضه می نمایند (۱۲).

بازار حلال در کشورهای خاور میانه

کشورهای حاشیه خلیج فارس عمده ترین وارد کنند محصولات حلال در بین کشورهای خاورمیانه هستند و مصرف سرانه انواع گوشت نیز در این مناطق بالا است . اغلب این کشورها حدود ۸۰ درصد احتیاجات غذائی خود را وارد می نمایند(۲۱و۲۲). در بین این کشورها امارت متحده عربی و عربستان صعودی بالاترین واردات محصولات غذائی را دارند . البته امارات متحده عربی در صادرات مجدد(ری اسکورت)  فراورده های حلال وارد شده به کشورش نیز فعالیت دارد(۱۵) .در حال حاضر بزرگ ترین صادر کننده محصولات حلال  به کشورهای خاورمیانه برزیل می باشد و  بعد از برزیل ، اتحادیه اروپا و  آمریکا قرار دارند(۲۱) .ترکیه کشور دیگری است که در بازار حلال فعال می باشد . بازار این کشور اغلب کشور های اروپایی دارای جمعیت مسلمان نظیر آلمان و فرانسه می باشد .مصر به عنوان مهمترین کشور در بازار حلال جنوب آفریقا مطرح است . البته به دلیل سیستم تنظیم بازار که در این کشور وجود دارد اولویت اول تامین نیازهای داخلی می باشد .اردن در تلاش است تا محصولات حلال خود ر ا که اغلب از منشاء حیوانی و فرآوری شده اند به ۷۰ کشور دنیا صادر نماید (۱۳).

بازار حلال در اروپا

اروپا به دلیل قدرت خرید مسلمانان آن و مصرف سرانه بالای انواع گوشت  یکی از مهمترین بازارهای حلال دنیا نسبت به جمعیت مسلمانان  آن است . البته میل و رضایت مشتریان غیر مسلمان به مصرف محصولات با نشان حلال دلربائی بیشتری به این بازار می بخشد . در یک مطالعه مشخص شده مصرف کننده های غیر مسلمان آلمانی تمایل بیشتری به استفاده از محصولات حلال نسبت به بقیه مسلمانان اروپا دارند . انها معتقدند این محصولات سالم تر از انواع دیگر محصولات بدون نشان حلال هستند(۲۲) . فرانسه در بین کشورهای غیر مسلمان بزرگترین بازار محصولات حلال است به طوری که تجارت این محصولات در سال ۲۰۰۶ در این کشور حدود ۱۳میلیون دلار بوده است( ۲۴و۱) . گمرک روتردام محل ورود محصولات حلال به کشورهای اروپایی است .این گمرک تمایل دارد تا به انبار بسیار بزرگی از این محصولات تبدیل گردد و به همین دلیل تلاش زیادی برای جداسازی محصولات حلال از غیر حلال انجام می دهد . در برخی از کشورهای اروپایی جمعیت مسلمانان کم است و از نظر اقتصادی صادر نمودن این محصولات به آن کشورها صرفه اقتصادی ندارد . مهمترین کمپانی های فعال فراورده های حلال در اروپا شامل طاهرینا فود (انگلستان ) مکه فود (آلمان ), ایزالا و حلال لند  (فرانسه )می باشد(۲۲) .کمپانی عظیم مواد غذائی  نستل در حال حاضر حدود ۳۵% محصولات حلال اروپا را تامین می کند( شاخه مالزی این کارخانه با نام نستل مالزیا بیشتر این تولیدات را تهیه و صادر می کند ) .  در حال حاضر ۷۵ کمپانی ریز و درشت که حدود ۱۰۰ نوع محصول مختلف با نشان حلال را کشورهای  اروپایی توزیع می کنند در اتحادیه اروپایی فعالیت می کنند (۲۱).  تحقیقات انجام شده در کشور فرانسه حاکی از تمایل مثبت مسلمانان این کشور به مصرف فراورده های حلال می باشد (۱و۲۴). در بلژیک نیز در تحقیقی که از تعداد ۳۶۷ مسلمان در  مورد مصرف گوشت حلال به عمل آمد  حدود ۶۵ درصد تمایل به مصرف محصولات حلال داشته اند و با توجه به جمعیت مسلمانان در این کشور محصولات حلال در برخی سوپر مارکت ها در دسترس می باشد (۲).  در انگلستان نیز اغلب فروشگاههای زنجیره ای بزرگ اقدام به عرضه محصولات با نشان حلال نموده اند که مورد استقبال مسلمانان و غیر مسلمانان قرار گرفته است در حال حاضر ۸۳ فروشگاهها نیز در سراسر این کشور اقدام به توزیع انواع محصولات حلال از جمله گوشت می نمایند(,۱۰۳) . در حال حاضر بازار حلال در انگلستان سالیانه حدود ۴ میلیارد دلار تخمین زده شده است ( ۴ ). کمپانی نستل که عظیم ترین کمپانی عرضه کننده محصولات حلال در اروپا است قسمت عظیمی از بازار حلال انگلستان را به خود اختصاص داده است . بازار حلال انگلستان  از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷ حدود ۷۰۰ میلون دلار رشد داشته است  (۶).بازار حلال در آلمان در حال رشد است و هم اکنون بیشتر محصولات حلال از ترکیه و لبنان به آلمان صادر می شود ( ۴  ).

بازار حلال در  ایالات متحده آمریکا

بازار حلال آمریکا در حال حاضر سالیانه حدود ۱۲ میلیون دلار تخمین زده می شود که این میزان هر  سال در حال رشد است به طوری که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۷ حدود ۷۰ درصد رشد داشته است(۲۸و۲۲) . در آمریکا موسسه کودکس الیمانتاروس اقدام به تعریف واژه حلال در کمیسیون های خود نموده است و به برخی از شرکت های این کشور اجازه درج نشان حلال را داده است (۳).  کمپانی های آمریکائی مهمترین صادر کننده های محصولات حلال در تجارت بین المللی هستند(۱۴) . عمده ترین کمپانی های فعال آمریکائی شامل کارگیل ، کون آگرا ، تایسون ، پردو فارمز ، اسکار مایر و میدامار می باشند(۲۱) .

تجارت و سود آوری  بازار جهانی محصولات حلال

محاسبه ، ردیابی و تخمین  اندازه  بازار حلال در تجارت جهانی به سادگی  اماکن پذیر نمی باشد  زیرا در حال حاضر برای محصولات حلال دسته بندی جداگانه ای در دنیا در تجارت جهانی در نظر گرفته نشده است(۲۱و۲۲) . با توجه به فعالیت کمپانی ها و شواهد موجود این بازار میزان  تجارت سالیانه این محصولات در دنیا نیز در حدود ۸۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود که حدود ۱۲% از کل تجارت محصولات غذائی کشاورزی دنیا را شامل می شود و البته  بخش عمده آن شامل تجارت انواع گوشت می باشد . البته در تحقیق دیگری که به کنفرانس حلال مالزی ارائه شده میزان گردش مالی محصولات حلال ۵۶۰ میلیارد دلار اعلام گردیده است .و پیشبینی شده تا سال ۲۰۲۵ این میزان به ۸۵۰ میلیارد دلار برسد .   با توجه به افزایش روز افزون برد محصولات حلال و تمایل مصرف کنند گان به استفاده از این محصولات آینده چشمگیری برای این بازار پیشبینی می شود به طوری که تا سال ۲۰۲۵ میلادی در حدود ۲۰% محصولات  غذائی در تجارت   جهانی از  محصولات حلال خواهد بود(۱۶) .  البته لازم به ذکر است محصولاتی که هم اینک با نشان حلال دارای مجوز در دنیا توزیع می گردد سالیانه ارزشی معادل ۱۵۰ میلیارد دلار دارند که این رقم از سوی    (WHF) مجمع جهانی حلال اعلام شده است .

در تحقیقی که در فرانسه صورت گرفت(فرانسه بالاترین میزان جمعیت مسلمانان در اروپا را دارد) نشان می دهد که مسلمانان ۳۵% از درآمد شان را صرف غذا می کنند. که در مقایسه با معدل معمول میزان بالاتری می باشد و این ،نشان از فرصت ویژه برای سرمایه گذاری در این بخش دارد(۱).

مهمترین بازارهای انواع گوشت  حلال در جهان

آمار و اطلاعات زیر از اطلاعات منتشر شده  سازمان فائو می باشد .

بازار واردات  حلال : گوشت گاو و گوساله  (دلار)

بازار واردات  حلال : گوشت طیور  (دلار)

بازار واردات  حلال : گوشت طیور  (دلار)

مقایسه رقابت جهانی در توزیع محصولات حلال

استرالیا بزرگترین صادر کننده محصولات حلال در دنیا است که محصولات آن به ۷۰ کشور صادر می گردد . دلیل این امر شهرت استرالیا در تولید محصولات غذائی سالم و فاقد بیماری می باشد . استرالیا اولین کشور غیر مسلمان بود که از نشان حلال  که قانوناً در آن کشور تعریف شده بود بر روی محصولات غذائی خود استفاده کرد . مهمترین شرکت های فعال استرالیا در امر صادرات محصولات حلال کامگروپ ، فلچر اینترناشنال ، شرکت صادرا ت گوشت گرالدتون ،شرکت  صادرات گوشت لانگ فورد  ، شرکت ین المللی صادرا ت گوشت گاو استان بروک و شرکت صادرات گوشت شرق استرالیا می باشند(۲۱و۲۲).

برزیل مهمترین صادر کننده انواع گوشت به کشورهای خاور میانه و ترکیه  است که بزرگترین بازار مصرف محصولات غذائی حلال هستند . البته برزیل به کشورهای اروپایی نیز محصولات حلال خود را صادر می کند .آسیا به علت وجود تعداد مسلمانان زیاد در آن مهمترین بازار محصولات حلال است . همچنین به دلیل اینکه اغلب نشان های حلال و قوانین مربوط به درج نشان  حلال در این منطقه توسط کشور های اسلامی تعریف و اعطا می شود نقش مهمی در بازار دارد(۲۱) . در میان کشورهای اسلامی احکام و قوانین حلال و حرام متفاوت است و بنابراین پیشبینی می شود در آینده نزدیک نشان های مختلف حلال در کشورهای مختلف معرفی و اعطا کرده . برخی کشورهای آسیایی از جمله ایران نظارت مستقیم بر مراحل تولید فراورده های حلال را مورد تاکید قرار می دهند و کارشناسان مذهبی خود را برای نظارت به کشورهای طرف قرارداد اعزام می کنند .

راه های ورود و مشارکت در بازار  فراورده های غذائی حلال

بازار وسیع و گسترده حلال در دنیا راههای زیادی را برای ورود و مشارکت تجار فرصت طلب فراهم می کند . با توجه به وسعت بازار  اغلب راهها مربوط به گوشت حلال و تولید فراورده های آن و صنایع وابسته می باشد به طور مثال موارد زیر از جمله زمینه های مهم ورود به این بازار شامل :تولید و فرآوری انواع گوشت ، صادرات انواع فراورده ها بخصوص فراورده های گوشتی  ، صنایع مربوط به تولید فراورده های حلال ، تهیه مواد غذائی حلال مورد نیاز  هتل ها ، رستوران ها و موسسات اسلامی  ، تولید انواع لیبل و مواد موارد استفاده در بسته بندی این محصولات   ، حمل و نقل مواد غذائی حلال و  آموزش ، مشاوره  و مشارکت در بازار یابی محصولات حلال  می باشد(۲۱و۲۲) .

مجوزهای تولید فراورده های حلال و  چالش های پیش روی صنعت غذای حلال در جهان

در حال حاضر تعداد زیادی از کشورها و موسسات بین المللی اقدام به صدور و اعطا مجوز و نشان فراورده های حلال می کنند . این مجوز ها دارای نقاط اشتراک  و گاها تضاد های زیادی می باشد(۱۶) . با توجه به وجود فرقه های مختلف اسلامی و تفاوت در احکام ذبح شرعی و حلال و حرام این مساله قابل انتظار می باشد(۲۲) . معمولا کشورهای صادر کننده به دنبال مجوز ها مورد قبول در کشور مقصد و بازار هدف می باشند(۲۱) . با توجه به گسترش بازار حلال وجود اختلاف در مجوز ها موجب بروز مشکلاتی شده است به طوری که دولت مالزی نگرانی خود را رسما از این مساله بیان نموده است و خواستار تدوین مجوزهای  جامع که در برگیرنده مشترکات احکام کشورهای اسلامی باشد شده است (۸) . اغلب اختلافات در میان فرقه های اسلامی مربوط به نحوه کشتار دام و طیور ، شرایط ذبح کننده ، قبول یا عدم قبول کشتار مکانیزه ، آداب ذبح قبل و بعد از کشتار ، قسمت های حرام و حلال لاشه های ذبح شده  و گوشت آبزیان حلال و حرام گوشت است . در مجموع مجوزهای کشورهای آسیایی و اروپایی برای اعطای مجوزهای حلال بسیار انعطاف پذیر تر از مجوزهای کشورهای خاورمیانه می باشد(۲۲) . هم اینک در میان کشورهای اسلامی رایزنی های برای تعریف و اعطای مجوزهای مشترک جهت جلوگیری از سردرگمی بازار و گسترش فرهنگ حلال در جریان است(۱۵و۱۶) .

در برخی از کشورها سوء استفاده هائی از نشان حلال صورت گرفته است و در برخی موارد مشاهده شده نشان حلال بر روی گوشت خوک مورد استفاده قرار گرفته است . در برخی از کشورها نظیر نیوز لند و استرالیا تحت نظارت انجمن های اسلامی آن کشورها اقدام به صدور مجوز درج نشان حلال بر روی گوشت صادراتی کرده اند .  مرکز رشد و توسعه اسلامی مالزی اعلام کرد تقاضا برای درج نشان حلال از تعداد ۷۱۶ مورد در سال ۲۰۰۵ به ۱۷۴۳ مورد در سال ۲۰۰۷ رسیده است(۸) . دلیل افزایش تقاضاها گسترش روز افزون بازار حلال و افزایش تعداد مصرف کننده های آن می باشد ( ۶, ۵,۱۶ ). چالش های پیش رو صنعت حلال در دنیا عبارتند از :

۱)فقدان استانداردهای ثابت جهانی حلال

۲) عدم وجود علامت تجاری ثبت شده جهانی برای این صنعت (در کنفرانس سال ۲۰۰۷ غذای حلال ،۱۷ نشان  مختلف برای این صنعت در جهان اعلام شد.)

۳)عدم وجود سیستم و قوانین مدون در کشورها برای تولید غذای حلال –لازم به ذکر است که فقط مالزی ، سنگاپور،تایلند و استرالیا برای ارائه گواهی تولید غذای حلال به تولیدکنندگان سیستم مخصوص و قوانین مدون دارند.به گفته آقای محمد شکری عبدالله تنها حدود ۲۳۰۰ کمپانی در مالزی نشان حلال دارند و شرکتهای زیادی به دلیل پایین بودن  GMP نتوانسته اند نشان بگیرند.

وضعیت صنعت غذای  حلال در ایران(۱۶) 

در حال حاضر در کشور ما هیچ قانون و ضوابط مدونی برای غذای حلال وجود ندارد و برند حلال در کشور تعریف نگردیده است . طبق بررسی ها تا کنون ۱۰ نشان  حلال  مختلف از طرف شرکتها و موسسات ارائه شده است و سازمان ها و نهاد ها ی زیر در این رابطه تلاشهایی را انجام داده اند :

۱)وزارت جهاد کشاورزی

۲)وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی

۳)سازمان دامپزشکی کشور – دفتر نمایندگی ولی فقیه در سازمان  دامپزشکی کشور

۴)موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران

۵)مرکز تحقیقات اتاق  اسلامی

که در این زمینه سایت اینترنتی www.halalworld.org ایجاد نموده و ضوابطی تدوین نموده و به صدور آرم غذای حلال مبادرت ورزیده   و تا کنون به تعدادی از شرکتها طی چند اجلاس این آرم را اهداء نموده اند (۱۶) .

بحث  و نتیجه گیری :

۱-     به نظر می رسد ایران  در مورد وارد شدن به تجارت جهانی محصولات حلال بسیار دیر عمل کرده است و فرصت های زیادی را از دست داده است.

۲-     با توجه به نیاز بازار داخلی و امکان صدور برخی محصولات از جمله فراورده های گوشتی ، لازم است هر چه سریعتر استاندارد حلال تدوین و معرفی گردد . بعلاوه نشان حلال و مسئول مستقیم اعطای این نشان باید در کشور باید  سریعا مشخص شود و اتلاف زمان سبب از دست رفتن بازارهای این  محصولات در دنیا خواهد شد .

۳-     پیگیری برای ثبت نشان حلال جهانی از طریق کنفرانس اسلامی جهت ساماندهی این بازار و خارج کردن انحصار آن از دست کشورهای پیشرو نظیر مالزی لازم است .

۴-     بازار حلال بازار رو به رشد و شکست ناپذیری است و سرمایه گذاری در آن  توجیه پذیر و سودآور خواهد بود .

۵-     جهت ورود به بازار های جهانی  حلال همکاری با شرکت های توزیع جهانی حلال می تواند راهگشا باشد . استاندارد سازی فراورده های غذائی حلال نظیر گوشت و دریافت استانداردهای اتحادیه اروپا و کنترل باقیمانده های داروئی در این فراورده ها از ضروری ترین اقدامات قبل از درج نشان حلال بر روی محصولات است . زیرا در عرصه رقابت جهانی  کیفیت محصولات حرف اول را می زند .

رفرانس:

 ۱-Determinants of halal meat consumption in France, Karijn Bonne, Iris Vermeir, Florence Bergeaud-Blackler, Wim Verbeke , British Food Journal ,2007 ,volume: 109 Issue: 5 Page: 367 – 386DOI: 10.1108/0070700710746786 , Publisher: Emerald Group Publishing Limited http://www.emeraldinsight.com/10.1108/0070700710746786

۲-trust in halal meat status and control in Belgium ,Karijn Bonnea^, and Wim Verbeke^, aHogeschool Gent, Department of Business Studies and Public Administration, Voskenslaan 270, B-9000 Gent, Belgium^bGhent University, Department of Agricultural Economics, Coupure Links 653, B-9000 Gent, Belgium

۳-UK: Supermarket enters halal market, butchers concerned, Emerald Group Publishing Limited, Monday, April 21, 2008  http://www.app.com.pk/en_/index.php

۴- Qantara.de 2007 Translated from the German by Jennifer Taylor-GaidaPublished: 30.03.2007 – Last modified: 30.03.2007

 http://www.smeinfo.com.my/publication/sme06/8.pdf

۵- http://www.halalfocus.com/artman2/publish/science/index.shtml

۶- Sources: Office for National Statistics, Foreign and Commonwealth Office, Treasury, Mintel, JWT

۷- Business is urged to see opportunity in Muslim community ,Tosin Sulaiman , Office for National Statistics, Foreign and Commonwealth Office, Treasury, Mintel, JWT, ۱۵-۰۳-۲۰۰۶

۸- Islamic Food Research and Consumer Goods Section
Department of Islamic Development, Malaysia (JAKIM)
http://www.halaljakim.gov.my/index.php

۹- Codex Commission makes major decisions,on food claims, hygiene, labelling at Geneva meeting http://www.fao.org/waicent/faoinfo/economic/esn/codex/cac22e/cac22rep.htm & http://www.fao.org/docrep/008/y7867e/y7867e04.htm

۱۰ –UK Supermarket enters halal market, butchers concerned ,http://islamineurope.blogspot.com/2008/04/uk-supermarket-enters-halal-market.html

۱۱-With Introduction to the Singapore Muis Halal Quality Management System (HalMQ),http://www.muis.gov.sg/cms/WorkArea/linkit.aspx?LinkIdentifier=id&ItemID=6550

۱۲-Halal Food in Japan?, http://www.mamakk.com/11/malaysia/halal-food-in-japan/

۱۳–FAO/WHO Regional Meeting on Food Safety for the Near East Amman, Jordan, ۵-۶ March 2005.

۱۴- Online guide to halal food

 ,http://www.zabihah.com/comp_blog_entry.php?entry_id=13

۱۵- گزارش اجمالی صنایع غذایی کشور ، وزارت صنایع و معادن معاونت امور تولید، دفتر صنایع غیر فلزی ،  اردیبهشت ۱۳۸۵ 

۱۶- وضعیت صنعت غذای حلال در جهان، پاورپوینت ،مجمع تشکلهای صنایع غذایی ایران ، www.iranfoodnews.com

۱۷-وب سایت خبری ایرنا  ، اعطای نشان حلال به تولیداکنندگان ایرانی . www.irna.ir

۱۸- Euromonitor. “Consumer lifestyles by country.” Accessed from https://www.euromonitor.com/WALogin/WALogin.aspx?Web… on June 5, 2006.

۱۹- Halal-certification authorities , ww.gov.my/MYGOV/BI/Directory/Business/BusinessByIndustry/

Agriculture AndAgroBasedIndustry/AgroHalalCertification/

۲۰- Halal Food Products Market Report, June 2006, International Market Development Officer  Agriculture and Agri-Food Canada , http://ats-sea.agr.gc.ca/africa/4352_e.htm#_Toc171306542#_Toc11306542

۲۱-Halal Food Products Market Report, June 200۷ , International Market Development Officer  Agriculture and Agri-Food Canada ,http://www.ats.agr.gc.ca/africa/4352_e.htm#_Toc171306542#_Toc171306542

۲۲- eat-Halal.com Canada. “Certification?” 2004. Accessed from www.eat-Halal.com/Halal.shtml on June 5, 2006.

۲۳-  Kosher and Halal Religious Observances Affecting Dietary Intakes .  Journal of the American Dietetic Association , Volume 102 , Issue 7 , Pages 911 – 913 J . Eliasi

۲۴-Social definitions of halal quality : the case of Maghrebi Muslims in France Florence Bergeaud-Blackler ۱ ۲۰۰۴ , Qualities of food, Manchester University Press (Ed.) (2004) 94-107- access from http://halshs.ccsd.cnrs.fr/halshs-00007198

۲۵- Kourouche, Hind. Islam in Australia and the US [online]. Sydney Papers, The; Volume 15, Issue 2; Autumn 2003; 10-24

۲۶- Islam in the World, Malise Ruthven , Published 2006
Oxford University Press , ISBN:0195138414 

۲۷-Government of Alberta, Department of Agriculture, Food & Rural Development. “Canadian Halal Meat Market Study.” January 2005. Accessed from www1.agric.gov.ab.ca/$department/deptdocs.nsf/all… on June 5, 2006.

۲۸- Islamic Food and Nutrition Council of America (IFANCA). “What is Halal?” 2006. Accessed from www.ifanca.org/Halal.htm on June 5, 2006.

پیوست ۱- آیات قران در مورد غذای حلال و حرام

  ۱– سوره: ۶ , آیه: ۱۴۵

بگو در آنچه به من وحى شده است بر خورنده‏اى که آن را مى‏خورد هیچ حرامى نمى‏یابم مگر آنکه مردار یا خون ریخته یا گوشت‏خوک باشد که اینها همه پلیدند یا [قربانیى که] از روى نافرمانى [به هنگام ذبح] نام غیر خدا بر آن برده شده باشد پس کسى که بدون سرکشى و زیاده‏خواهى [به خوردن آنها] ناچار گردد قطعا پروردگار تو آمرزنده مهربان است

۲– سوره: ۱۶ , آیه: ۱۱۴

پس از آنچه خدا شما را روزى کرده است‏حلال [و] پاکیزه بخورید و نعمت‏خدا را اگر تنها او را مى‏پرستید شکر گزارید

۳– سوره: ۱۶ , آیه: ۱۱۵

جز این نیست که [خدا] مردار و خون و گوشت‏خوک و آنچه را که نام غیر خدا بر آن برده شده حرام گردانیده است [با این همه] هر کس که [به خوردن آنها] ناگزیر شود و سرکش و زیاده‏خواه نباشد قطعا خدا آمرزنده مهربان است

۴– سوره: ۱۶ , آیه: ۱۱۶

و براى آنچه زبان شما به دروغ مى‏پردازد مگویید این حلال است و آن حرام تا بر خدا دروغ بندید زیرا کسانى که بر خدا دروغ مى‏بندند رستگار نمى‏شوند

۵– سوره: ۵ , آیه: ۳

بر شما حرام شده است مردار و خون و گوشت‏خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد و [حیوان حلال گوشت] خفه شده و به چوب مرده و از بلندى افتاده و به ضرب شاخ مرده و آنچه درنده از آن خورده باشد مگر آنچه را [که زنده دریافته و خود] سر ببرید و [همچنین] آنچه براى بتان سربریده شده و [نیز] قسمت کردن شما [چیزى را] به وسیله تیرهاى قرعه این [کارها همه] نافرمانى [خدا]ست امروز کسانى که کافر شده‏اند از [کارشکنى در] دین شما نومید گردیده‏اند پس از ایشان مترسید و از من بترسید امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت‏خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را براى شما [به عنوان] آیینى برگزیدم و هر کس دچار گرسنگى شود بى‏آنکه به گناه متمایل باشد [اگر از آنچه منع شده است بخورد] بى تردید خدا آمرزنده مهربان است

۶– سوره: ۵ , آیه: ۴

از تو مى‏پرسند چه چیزى براى آنان حلال شده است بگو چیزهاى پاکیزه براى شما حلال گردیده و [نیز صید] حیوانات شکارگر که شما بعنوان مربیان سگهاى شکارى از آنچه خدایتان آموخته به آنها تعلیم داده‏اید [براى شما حلال شده است] پس از آنچه آنها براى شما گرفته و نگاه داشته‏اند بخورید و نام خدا را بر آن ببرید و پرواى خدا بدارید که خدا زودشمار است

۷– سوره: ۵ , آیه: ۵

امروز چیزهاى پاکیزه براى شما حلال شده و طعام کسانى که اهل کتابند براى شما حلال و طعام شما براى آنان حلال است و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاکدامن از مسلمان و زنان پاکدامن از کسانى که پیش از شما کتاب [آسمانى] به آنان داده شده به شرط آنکه مهرهایشان را به ایشان بدهید در حالى که خود پاکدامن باشید نه زناکار و نه آنکه زنان را در پنهانى دوست‏خود بگیرید و هر کس در ایمان خود شک کند قطعا عملش تباه شده و در آخرت از زیانکاران است

۸– سوره: ۶ , آیه: ۱۱۸

پس اگر به آیات او ایمان دارید از آنچه نام خدا [به هنگام ذبح] بر آن برده شده است بخورید

۹– سوره: ۶ , آیه: ۱۱۹

و شما را چه شده است که از آنچه نام خدا بر آن برده شده است نمى‏خورید با اینکه [خدا] آنچه را بر شما حرام کرده جز آنچه بدان ناچار شده‏اید براى شما به تفصیل بیان نموده است و به راستى بسیارى [از مردم دیگران را] از روى نادانى با هوسهاى خود گمراه مى‏کنند آرى پروردگار تو به [حال] تجاوزکاران داناتر است

۱۰– سوره: ۶ , آیه: ۱۲۱

و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده است مخورید چرا که آن قطعا نافرمانى است و در قیقت‏شیطانها به دوستان خود وسوسه مى‏کنند تا با شما ستیزه نمایند و اگر اطاعتشان کنید قطعا شما هم مشرکید

۱۱– سوره: ۵ , آیه: ۸۷

اى کسانى که ایمان آورده‏اید چیزهاى پاکیزه‏اى را که خدا براى [استفاده] شما حلال کرده حرام مشمارید و از حد مگذرید که خدا از حدگذرندگان را دوست نمى‏دارد

۱۲– سوره: ۵ , آیه: ۸۸

و از آنچه خداوند روزى شما گردانیده حلال و پاکیزه را بخورید و از آن خدایى که بدو ایمان دارید پروا دارید

۱۳– سوره: ۵ , آیه: ۹۰

اى کسانى که ایمان آورده‏اید شراب و قمار و بتها و تیرهاى قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دورى گزینید باشد که رستگار شوید

۱۴– سوره: ۵ , آیه: ۹۶

صید دریا و ماکولات آن براى شما حلال شده است تا براى شما و مسافران بهره‏اى باشد و[لى] صید بیابان مادام که محرم مى‏باشید بر شما حرام گردیده است و از خدایى که نزد او محشور مى‏شوید پروا دارید

۱۵– سوره: ۱۰ , آیه: ۵۹

بگو به من خبر دهید آنچه از روزى که خدا براى شما فرود آورده [چرا] بخشى از آن را حرام و [بخشى را] حلال گردانیده‏اید بگو آیا خدا به شما اجازه داده یا بر خدا دروغ مى‏بندید

۱۶– سوره: ۱۶ , آیه: ۱۴

و اوست کسى که دریا را مسخر گردانید تا از آن گوشت تازه بخورید و پیرایه‏اى که آن را مى‏پوشید از آن بیرون آورید و کشتیها را در آن شکافنده [آب] مى‏بینى و تا از فضل او بجویید و باشد که شما شکر گزارید

۱۷– سوره: ۷ , آیه: ۳۱

اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگیرید و بخورید و بیاشامید و[لى] زیاده‏روى مکنید که او اسرافکاران را دوست نمى‏دارد

۱۸– سوره: ۲۳ , آیه: ۵۱

اى پیامبران از چیزهاى پاکیزه بخورید و کار شایسته کنید که من به آنچه انجام مى‏دهید دانایم

۱۹– سوره: ۲ , آیه: ۱۶۸

اى مردم از آنچه در زمین است‏حلال و پاکیزه را بخورید و از گامهاى شیطان پیروى مکنید که او دشمن آشکار شماست

۲۰– سوره: ۴۰ , آیه: ۷۹

خدا [همان] کسى است که چهارپایان را براى شما پدید آورد تا از برخى از آنها سوارى گیرید و از برخى از آنها بخورید

پیوست ۲ : شرکت های بین المللی مهم فعال در عرضه توزیع محصولات حلال جهانی :

شرکت های زیر مهم ترین شرکت های فعال در زمینه صدور مجوزهای حلال در جهان می باشند .

Halal Monitoring Committee
۷۰ Baggrave Street
Leicester, UK
LE5 3QS
Tel: 0870 240 7267
Fax: 0116 251 5450
Email: info@Halalmc.org
Web: www.Halalmc.com

Islamic Society of North America – Canada Office
۲۲۰۰ South Sheridan Way
Mississauga, ON
L5J 2M4
Tel: (905) 403-8406
Fax: (905)403-8409
Email: hca@isnacanada.com
Web: www.isnacanada.com

Islamic Food and Nutrition Council of America (IFANCA)
۵۹۰۱ N. Cicero Ste. 309
Chicago, IL
۶۰۶۴۶
Tel: (773) 283-3708
Fax: (773) 283-3973
Email: comments@ifanca.org
Web: www.ifanca.org

Muslim Consumer Group
P.O. Box 8538
Rolling Meadows, IL
۶۰۰۰۸
Tel: (847) 255-9396
Email: Halalfoods@hotmail.com
Web: www.muslimconsumergroup.com